از اين رو ، با دقّت در اين مسائل و استفاده صحيح از عقل ، مى توان دريافت كه عقل به تنهايى ، تضمين كننده همه اين شرايط نيست . همان طور كه امام صادق عليه السلام در پاسخ به سؤالى ، اين مطلب را اين گونه مى فرمايد :
قيلَ لَهُ : فَهل يكتفى العبادُ بالعقلِ دونَ غيره؟ قال : إنّ العاقلَ لِدلالةِ عقلهِ الّذى جعلَهُ اللّهُ قوامَهُ وزينتَهُ وهدايَتهُ عَلِمَ أنَّ اللّهُ هو الحقُّ وأنّهُ هوَ ربُّهُ وعَلِمَ أنّ لخالِقهِ محبَّةً وأنَّ لهُ كراهةً وأنّ له طاعةً وأنّ له معصيَةً فَلَمْ يجدْ عقلَهُ يَدُلّهُ على ذلك وعَلِمَ أنَّهُ لا يوصَلُ إليهِ إلّا بالعلمِ وطَلَبِهِ وأنَّهُ لا ينتفِعُ بعقلِهِ إنْ لَمْ يصبْ ذلك بعلمِهِ فَوَجَبَ على العاقِلِ طلبُ العلمِ والأدب الّذى لا قوامَ له إلّا بِهِ .۱
مفهوم علم نيز كه در اين حديث بر آن تأكيد شده ، در روايات ما ، به مقصود خاص خود استفاده مى شود كه محتواى كلّى دين را در بردارد (آية محكم ، فريضة عادله ، سنّة قائمه : اصول عقايد ، علم اخلاق ، احكام شريعت) . ۲
در روايات الكافى ، انسان هايى كه به «اهل عقل» معروف اند ، به دو دسته تقسيم شده اند : افرادى كه عقل خود را به خدا عرضه مى كنند و در محضر او رشد مى دهند و افرادى كه از اين كار اعراض مى كنند و خود ، به دنبال تكميل آن اند .
بارورى عقل از جانب خداوند ، با فرستادن رسل صورت مى گيرد . ۳ بدين ترتيب ، طبق روايات ، پذيرش نيكوى اين آموزه ها ، معرفت بهتر را به ارمغان مى آورد و
1.الكافى ، ج ۱، ص ۳۴ ، ح ۳۴ . عرض شد : آيا بندگان مى توانند به عقل تنها اكتفا كنند؟ فرمود : «عاقل ، به رهبرى همان عقلى كه خداوند نگهدار او و زينت دهنده اوست و سبب هدايتش قرار داده ، مى داند كه خدا حق است و پروردگار اوست و مى داند كه خالقش را پسند و ناپسندى است و اطاعت و معصيتى ، و عقلش را به تنهايى راهنماى به اينها نمى بيند و مى فهمد كه رسيدن به اين مطلب ، جز با طلب علم ، ممكن نيست و اگر به وسيله علمش به اينها نرسد ، عقلش او را سودى نداده ؛ پس واجب است بر عالم ، طلب علم و ادب ننمايد كه بى آن ، استوار نمانَد .
2.همان ، ص ۳۷ ، ح ۱ .
3.همان ، ص ۱۹ ، ح ۱۲ .
