به او نسبت داده بود .
آنچه اين گمان را كه «كتاب المسائل» مى بايد همان «الاربعمئة مسألة» باشد ، تقويت مى كرد ، يكى همانندىِ موضوع (حلال و حرام) و شباهت عنوان (مسائل / مسألة) دو كتاب بود ، و ديگر اين كه نجاشى در طريق دستيابى خود به «الأربعمئة مسألة» ، علاء بن رزين را راوى نخستينِ كتاب از محمّد بن مسلم معرّفى مى كرد ، و اين با سندى كه قاضى نعمان براى «كتاب المسائل» آورده بود ، همخوانى داشت . ۱
ب . در راهِ بازيابى «كتاب المسائل» : گام نخست از «الكافى»
با توجّه به جايگاه كم مانند محمّد بن مسلم و ويژگى هاى خاص روايات «مسائل» او ، بر آن شدم كه به گردآورى روايات «كتاب المسائل» او بپردازم و اين كتاب را از روى متون بعدى بازيابى كنم . ۲ آنچه مرا بيشتر به اين كار ترغيب مى كرد ، آن بود كه قاضى نعمان (در قرن چهارم) و نجاشى (در قرن پنجم) اين كتاب را در اختيار داشته اند و بنا بر اين ، ديگر مؤلّفان و محدّثان شيعى آن دوران نيز مى بايد رواياتى از آن را در كتاب هاى حديثى / فقهى خود آورده باشند .
براى گردآورى روايات اين كتاب ، بنا را بر جستجوى رواياتى گذاشتم ۳ كه در آنها ، محمّد بن مسلم ، با تعبير «سألتُ» (= پرسيدم) ـ كه از ويژگى هاى روايات «مسائل» در ادبيات حديثى شيعه است ـ ، ۴ به پرسش از امام محمّد باقر عليه السلام يا امام
1.ر .ك : «درنگى در منابع مكتوب الايضاح» ، ص ۱۴۱ .
2.و پس از بازيابى ، مى بايد ميزان استناد فتاواى فقهاى قديم شيعه بر روايات آن سنجيده مى شد تا بتوان جايگاه فقهى ، وثاقت متن و اعتماد قدما به آن را تخمين زد .
3.در جستجوى متون از نرم افزارهاى رايانه اى ، بويژه نرم افزارهاى جامع الأحاديث و دراية النور (توليد مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى) ، يارى گرفته ام .
4.براى آگاهى از متون «مسائل» در ادبيات حديثى قديم شيعه ، ر .ك : «كتب مسائل در نگارش هاى حديثى» ، ص ۳۲ ـ ۴۷ .
