مُفضِل و مُتفضِّل

واژه شناسى «مُفضِل» و «مُتفضِّل»

«مُفضِل (بيش از استحقاقْ بخشنده) » ، [1] اسم فاعل از «أَفْضَلَ ، يُفْضِلُ» است و «مُتفضِّل» ، اسم  فاعل از «تَفَضَّلَ ، يَتَفَضَّلُ» است . اين هر دو ، از ريشه «فضل» هستند كه به فزونى در چيزى دلالت مى كند و از همين معناست واژه «فضل» ، به معناى فزونى و نيكى ، و «اِفضال» به معناى احسان و نيكى كردن .

 مُفضِل، به معناى كسى است كه بيش از استحقاقْ مى بخشد ونيكى مى كند . مُتفضِّل نيز گاه به همان معناى مُفضِل و احسان كننده است و گاه به معناى كسى است كه ادّعاى برترى بر همتايان خود را مى كند ، كه به اين معنا ، در مورد خدا به كار نمى رود.

مُفضِل و مُتفضِّل ، در قرآن و حديث

در قرآن كريم ، برگرفته هاى ريشه «فضل» ، صد و چهار بار در مورد خدا به كار رفته است؛ امّا صفات مُفضِل و مُتفضِّل ، به كار نرفته اند . بر اساس قرآن و احاديث، خداى پاك، بيش از استحقاقْ بخشنده است ؛ بلكه او داراى فزون بخشىِ سترگ است.

 در توضيح اين مطلب ، بايد گفت كه فضل ، به معناى فزونى است و مقصود ، بخشيدن چيزى بيش از شايستگى است. از آن جا كه موجودات جهان ، حقّى بر خدا ندارند و هيچ يك از نعمت هايى كه خدا در اين جهان به آنان داده، از سرِ استحقاق نبوده است، پس همه نعمت هاى بخشيده شده كه نعمت هاى سترگى هستند ، از سرِ فضل و بخششِ بيش از استحقاق ، داده مى شوند .

 در برخى آيات و احاديث ، خدا نسبت به همه انسان ها داراى فضل دانسته شده و در برخى آيات و احاديث ديگر ، تنها نسبت به انسان هايى خاص ، همچون ايمان آورندگان. اين دو دسته از آيات و احاديث ، به دو نوع فضل و بخشش اشاره دارند: بخشش عمومى، كه همه انسان ها را فرا مى گيرد، و بخشش ويژه، كه تنها شامل برخى انسان ها مى شود ؛ يعنى كسانى كه خدا را اطاعت مى كنند.