ب . علم و فرهنگ

رى ، قبل از اسلام ، شهر مقدّس و مذهبى زردشتيان بود و پيشوايان اين مذهب ، علوم دينى را به مردم تعليم مى دادند ؛ ولى از حدود پيشرفت علوم آن زمان ، در كتاب هاى تاريخى، ذكرى به ميان نيامده است . البته ، شواهد و قراين، حاكى از اين است كه اين شهر در دوره اسلامى، به علّت عبور كاروان هاى زيارتى و سياحتى و استفاده مردم و اهل علم آن جا از تجربيّات و راهنمايى هاى مسافران و دانشمندانى كه همراه آنان بودند ، داراى پيشرفت هاى علمىِ فزاينده اى شده بود ؛ چنان كه در كتب تاريخى مانند النقض، از كتاب خانه ها و مدارس زيادى ياد شده كه در دوران اسلامى بنا شده اند ؛ مثلاً در دوره آل بويه ـ كه تشكيل حكومت آنها مربوط به قرن چهارم هجرى است ـ ، دانشمندان و عالمانْ مورد تجليل قرار گرفته اند و تدريس علوم مختلف (مثل طب ، نجوم ، حكمت ، كلام و فقه)، رونق يافت .
در اين دوره، بزرگانى مثل: صاحب بن عَبّاد زندگى مى كردند كه در مورد كثرت كتاب هاى او گفته اند :
آن مقدار كتاب نفيسه كه او جمع ساخت، هرگز هيچ وزير ، بلكه هيچ صاحب تاج و سرير را ميسّر نشده بود ؛ چنان كه گويند كه در يكى از اسفار چهارصد شترِ بار بردار، كتاب خانه او را مى كشيد ... . ^۱
آرتورپ، يكى از خاورشناسان نيز گفته :
شايد كتاب خانه شخصى مانند صاحب بن عَبّاد در قرن دهم ميلادى، معادل مجموع كتاب خانه هاى سرتاسر اروپا بوده باشد . بديهى است كتاب هاى خوش خطِ مُذَهَّب اعلى، در ميان آنها كم نبود . ^۲
همچنين ، ابودَلَف خزرجى، در سفرنامه خود ، از يكى از رئيسان رى به نام