بازکاوي انتساب تفسير القمي در خلال مقايسه مقدمه با متن کتاب

پوران ميرزايي ^۱

چکيده

آنچه امروزه به نام مقدمه تفسير القمي مي‌شناسيم و مبناي استناد رجالي در توثيقات عام است, با قلم شخصي به غير از علي بن ابراهيم قمي به رشته تحرير درآمده است و نيز با مقايسه نقل‌هاي مقدمه اين کتاب با روايات علي بن ابراهيم در متن، به تفاوت‌هاي شاياني ميان اسناد و نوع روايات گزارش شده, دست ‌مي‌يابيم که اين فرضيه را تقويت مي‌کند که محتواي کتاب به نقل از علي بن ابراهيم بن هاشم قمي، شيخ معروف کليني و بزرگ محدث شيعي، نباشد و شايد ميان نام او با شخص ديگري خلط شده باشد.

کليدواژه‌ها: تفسير، اثر، مأثور، تفسير القمي، علي بن ابراهيم.

درآمد

يکي از مهم‌ترين تفاسير اثري شيعه، تفسير منسوب به علي بن ابراهيم قمي است. فراواني مراجعه به اين کتاب از سوي مفسران، اثرگذاري آن بر ساير متن‌ها و نيز بزرگي شخصيتي که تفسير به او منسوب است، جايگاه ويژه‌اي را براي اين تفسير ايجاد کرده است. با اين وجود، اين تفسير، به خاطر انتساب آن به علي بن ابراهيم و تفاوت طرق اسانيد آن با طرق معروف علي بن ابراهيم، نااستواري بخشي از متن و مقدمه و نيز اشتمال آن بر مسائل تاريخي و غير تاريخي، با ابهام‌هايي مواجه است. بنا بر اين، اهميت تفسير از يک سو و پرسش‌هاي مهمي که در نگاه ابتدايي پاسخ روشني ندارند، از سوي ديگر, پژوهشي دقيق را ضروري مي‌نمايد.
اين پژوهش در پرتو بازشناسي، تحليل و تحقيق مقدمه اين اثر مشهور سعي دارد چگونگي انتساب و استناد به آن را روشن سازد.

انتساب مقدمه تفسير القمي

در باره نويسنده مقدمه تفسير منسوب به علي بن ابراهيم قمي، همانند انتساب متن کتاب، ديدگاه‌هاي مختلفي مطرح شده است. برخي مقدمه را نگاشته علي بن ابراهيم دانسته‌اند و تنها بخشِ ابتدايي آن را،