ذات افعال از جناب الهى است ؛ امّا نسبت به بندگان يا طاعت است يا معصيت ، مثلاً مى گويند كه نماز كردن و قمار باختن ، هر دو شريك اند در اينكه حركتى و كارى اند ؛ امّا يكى نماز كردن است و ديگرى قمار باختن و اصل حركت به قدرت خداست ، و ليكن صفت آن به قدرتِ بنده است .
و بطلان اين مذهب نيز عقلاً و نقلاً بر نهجى است كه مذكور شد و اين مذهب ، بى كم و زياد با مذهب جهيميّه ، جبريّه و اشعريّه ، يكى است ؛ براى اينكه اصل افعال را از خدا مى دانند و به اضافه به بنده با وجود اينكه معتقد آن اند كه بنده ، في الحقيقه فعلى نكرده ، مى گويند طاعت يا معصيت است .
پنجم ، مذهب ابو اسحاق ^۱ است و او مدّعى است كه خدا و بنده را در كارها از خير و شر ، دو قدرت است . كه هر دو اثرِ در آنها مى كنند ؛ مثلاً مى گويند كه قدرت خداى عزّوجلّ با قدرت شراب خوار با هم برآمده ، يكى شدند و شراب را بدين شراب خوار آورده از گلوى او فرو بردند و اين مذهب نيز با مذاهب سابقه ، يكى است كه به عبارت ديگر ايراد شده است . براى اينكه مى گويند معصيت را قدرت خداى تعالى شريك شد با قدرت گناهكار تا به عمل آمد و اگر نه ، گناهكار ، گناه نمى توانست كرد . پس در اين صورت خداى تعالى ، فى الحقيقه گناه را معمول كرده و با وجود اين ، عقاب مى نمايد بنده را بر فعلى كه خود نموده و بطلان اين نيز از ادلّه بطلان مذاهب سابقه ، معلوم مى شود .
ششم ، مذهب معتزله است و اكثر ايشان مى گويند كه بنده در كارى كه مى كند ،