درنگی در تأويل روايات - صفحه 184

منافع فراچنگ مي آيد. پس کسي که دست ندارد، فاقد کمالِ حاصل از آن بوده، سود و منفعتي را که به وسيله دست خود به دست مي آورد، از دست مي دهد. حالِ فراموش کننده قرآن نيز چنين است؛ زيرا او جمال فرو پوشيده و پاداش استحقاق يافته خود را از دست داده است. اين گونه سخن گفتن، شيوه شناخته شده عرب است. آنها به کسي که يار و ياور خود را از دست داده، مي گويند: «فلان بعد فلان اَجدع، و قد بقي بعده أجذم» فرزدق در رثاي مالک بن مسمع گويد:


تَضَعضَع طـودَا وائـلٍ بعد مالکٍوأصبح منها مَعطِسُ العزّ أجدَعا
مراد حضرت رسول صلي الله عليه و آله همان است که گفتيم. عرب‌زبانان گويش هايي در کلام خود و اشاراتي به اغراض و کنايه هايي به معاني مورد نظر دارند. هر کس بدون فهم اين امور، در صدد تفسير سخن و تأويل خطاب آنان برآيد، بر خويشتن ستم کرده، و از مرز خود فراتر رفته است. ۱
شيخ صدوق رحمه الله روايتي به شکل زير نقل مي‌کند:
عَنْ أَبِي عَبْدِ الله عليه السلام قَالَ: لَعَنَ الله الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ لَا يحِبُّهُمَا إِلَّا مَنْ كَانَ مِنْ جِنْسِهِمَا. قُلْتُ: جُعِلْتُ! فِدَاكَ الذَّهَبُ وَ الْفِضَّةُ ؟ قَالَ عليه السلام: لَيسَ حَيثُ تَذْهَبُ إِلَيهِ إِنَّمَا الذَّهَبُ الَّذِي ذَهَبَ بِالدِّينِ وَ الْفِضَّةُ الَّتِي أَفَاضَ الْكُفْرَ.۲
و سپس در توضيح آن مي‌نويسد:
جمله خداوند «ذهب و فضّه» را لعنت كرده است كنايه است از شخصي كه دين را از بين ببرد، و به كفر در آيد، و علّت اين كه از آنها (طلا به دين و نقره به كفر) كنايه آورده شده اين است كه همان گونه كه آن دو (طلا و نقره) بهاي هر چيز هستند، آنان كه در جمله اشاره به آنهاست نيز ريشه هر كفر و ستمي هستند.
از ديگر موارد فهم مراد معصومان عليهم السلام شناخت مثل‌هاي به کار رفته در احاديث است. خواننده حديث، اگر توجه به مثل بودن برخي از فرازها نداشته باشد و بخواهد فقط با مراجعه به فرهنگ‌ها، به معناي اين‌گونه روايات پي برد، چه بسا نتواند مراد معصوم عليه السلام را دريابد. محدثان به اين نكته توجه داشته و در موارد مختلف، ضرب المثل بودن عبارت و مراد از آن را بيان كرده‌اند. در روايتي آمده است:
اذا مات المؤمن خلّي علي جيرانه من الشياطين عدد ربيعة و مضرّ كانوا مشتغلين به؛
هنگام فوت يك انسان مؤمن،شياطين فراواني كه سعي در گمراه كردن او داشتند، به سراغ همسايه هاي او مي روند.

فيض کاشاني در باره اين روايت مي‌گويد:
«عدد ربيعة و مضرّ» يك ضرب المثل است. «ربيعة» و «مضرّ» نام دو قبيله است،

1.۱ . الأمالي، ج۱، ص ۶ ـ ۷.

2.۱ . معاني الأخبار، ص ۳۱۳.

صفحه از 203