قرآن و صحيفة سجاديه؛ درونمايه‌هاي مشترک
احمد غلامعلي ۱
چکيده
صحيفة سجاديه، يادگار امام سجاد عليه السلام، کهن‌ترين و معتبرترين متن دعايي شيعيان است. کاستي‌هايي که در سلسلة اسناد اين کتاب وجود دارد، پرسش‌هايي را در صحت انتساب صحيفه به امام سجاد عليه السلام پديد آورده است. در پاسخ به شبهات موجود راه‌هاي گوناگوني وجود دارد که در اين مقاله از نگاه متن‌شناختي و عرضه دعاهاي صحيفه به قرآن، قرينه‌اي براي درستي انتساب کتاب نشان داده شده است. تضمين‌ها، تلميح‌ها و نکات تفسيري صحيفه بررسي و ناسازگاري‌هاي ظاهري قرآن و صحيفه نيز پاسخي درخور يافته است.
کليد واژه‌ها: صحيفه سجاديه، تضمين، تلميح، تفسير قرآن.
درآمد
صحيفه سجاديه از کتاب‌هاي معرفتي و معتبر ميراث شيعي است که به سبب ناشناخته ماندن دو راوي نخست آن، يعني «متوکل بن هارون» و «عمير بن متوکل» نمي‌توان سند آن را، از ديدگاه علم رجال، صحيح خواند. ۲ راه‌کار شناخته شده براي تقويت چنين احاديثي، گردآوري قرينه‌هايي است که متن را تقويت کند و نسبت کتاب به گوينده را محکم‌تر نمايد. يکي از قرينه‌ها، عرضه دعاهاي صحيفه سجاديه به قرآن و سنت است. بر همين اساس، در اين نوشتار تنها «درونمايه‌هاي مشترک قرآن و صحيفه» را بررسي کرده‌ايم تا بر درستي متن کتاب دست يازيم. در نخستين گام‌هاي پژوهش، به هم تنيدگي قرآن و صحيفه را آن چنان گسترده يافتيم که چنانچه تمامي موارد را گزارش نماييم، خود پژوهشي دراز دامن و مستقل خواهد شد. در بررسي دعاهاي صحيفه، عبارت‌هايي رخ مي‌نمايد که آيه‌اي از قرآن، بدون تغيير، در متن دعا آمده است. ما اين موارد را با عنوان «تضمين» آورده‌ايم؛ اما بيش از موارد تضمين آيات در صحيفه، اشارات و تلميح‌هاي قرآني فراواني است که در صحيفه به کار رفته است. در بخشي از اين
1.عضو هيأت علمي دانشکده علوم حديث.
2.بيشتر روايات صحيفه به عمير بن متوکل مي‌رسد. عمير از پدرش متوکل بن هارون و متوکل از امام صادق عليه السلام و يحيي بن زيد، صحيفه سجّاديه را روايت کرده است. در مقدمه صحيفه چگونگي دست يافتن متوکل بن هارون به صحيفه سجّاديه به گونه‌اي گسترده بازگو شده است.
