قرآن و صحيفه سجاديه؛ درونمايه‌های مشترک - صفحه 139

و وجود مبارکش آن چنان با برکت بود که خداوند به او تضمين داد تا هنگامي که در ميان امتش است، برايشان عذاب نفرمايد:
وَ ما كانَ اللهُ لِيعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يسْتَغْفِرُونَ. ۱

رابطه تفسيري

افزون بر رابطه محتوايي صحيفه ـ که در عنوان انسجام محتوايي گزارش شد ـ نکته‌هاي تفسيري صحيفه سجاديه هم درخور تأمل صحيفه پژوهان است که به برخي از آنها اشاره مي‌کنيم. پيش از آن، توجه به اين نکته شايسته است که ارزش نکته‌هاي تفسيري صحيفه سجاديه زماني آشکارتر مي‌شود که برداشت‌هاي تفسيري امام با مفسران تابعي مانند مجاهد، سعيد بن مسيب، سعيد بن جبير و ديگران سنجيده شود. بيشترين تأکيد تفسير تابعيان در لغت‌شناسي و تبيين معناي کلمه است ۲ ؛ در حالي که بيان تفسيري امام به گونه‌اي است که آيه قرآن کاربردي شود و پرده از ظاهر قرآن کنار رود. امام آيه را آن‌سان تبيين کرده است که مشتاقان قرآن بتوانند بر اساس تفسير امام خودسازي کنند. دقت در نکته‌هاي تفسيري اهل‌بيت بازگشت به معناي ماورايي قرآن و دستور العمل خودسازي و جامعه سازي است. قرآن کتاب بي‌نظيري است که براي همگان سودمند است. نگاه به قرآن، خواندن قرآن و حتّي نگهداري قرآن در خانه سفارش شده است. ۳ تفکر در قرآن و عمل به آن از بالاترين مراتب انس با قرآن است. دقت در ارتباطات استوار قرآن و صحيفه، راه‌کارهاي استفاده از قرآن را نشان مي‌دهد. امام در دعاهاي خود مضامين قرآن را آن‌چنان تفسير مي‌کند که حس عمل کردن و به کار بستن دستورات الهي براي دست يافتن به افق‌هاي ترسيم شده در مشتاقان قرآن بر انگيخته مي‌شود؛ براي نمونه، کساني که با فرهنگ قرآني آشنايند، زهد و ارزش آن را مي‌دانند. زاهد، در منطق ديني، کسي است که تسليم شرايط نمي‌شود و شرايط پيراموني بر او اثر ندارد؛ اما چگونه مي‌توان به اين مقام آزادگي دست يازيد؟
تعريف زهد واقعي در آيه لِكَيلا تَأْسَوْا عَلي ما فاتَكُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاكُمْ۴ آمده است. اين آيه پس از آن است که ديدگاه اعتقادي انسان کامل شود و منشأ اثر را تنها خدا بداند، در آيه پيش از اين مي‌خوانيم: مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ في الْأَرْضِ وَ لَا في أَنفُسِكُمْ إلّا في كِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبرَْأَهَا إِنَّ ذَالِكَ عَلي اللهِ يسِير. امام سجاد عليه السلام در دعاي خود راه‌کار عملي دستيابي به چنين مقامي را ستايش و مدح و سپاس دائمي خداوند مي‌داند و کسي که بتواند در هر حالي تمام ياد خويش را متوجه خدا نمايد، بي‌ترديد روي‌آوردن دنيا خرسندش نمي‌کند و رويگرداني دنيا نيز در او بي‌تأثير است:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ ثَنَائِي عَلَيكَ، وَ مَدْحِي إِياكَ، وَ حَمْدِي لَكَ فِي كُلِّ حَالَاتِي حَتَّي لَا أَفْرَحَ بِمَا آتَيتَنِي مِنَ الدُّنْيا، وَ لَا أَحْزَنَ عَلَي مَا مَنَعْتَنِي فِيهَا.۵

1.سوره انفال، آيه ۳۳.

2.ر.ک: مکاتب تفسيري، ص۱۸۹ ـ ۲۶۶.

3.مراتب انس با قرآن در روايات.

4.سوره حديد، آيه ۲۳.

5.الصحيفة السجادية، دعاي ۲۱.

صفحه از 148