قرآن و صحيفه سجاديه؛ درونمايه‌های مشترک - صفحه 143

مِدرار ـ که در مذکر و مؤنث يکسان به کار مي‌رود ـ به معناي پرباران ۱ و صفتِ موصوفِ محذوف «سحابة؛ ابر» است. پر باراني مي‌تواند سودمند و يا زيان‌بار و سيل آور باشد. امام مدرار بودن ابر را چنين تفصيل مي‌دهد تا براي دعا کننده اشاره‌اي به آيه قرآن باشد و از سويي، تمايز باران فراوان سيل‌آور و باران فراوان با برکت را دريابد.«مدرار» به کار رفته در قرآن به نَافِعٍ، دَائِمٍ غُزْرُهُ، وَاسِعٍ دِرَرُهُ، وَابِلٍ سَرِيعٍ عَاجِلٍ تفسير شده است:
وَ امْنُنْ عَلَي عِبَادِكَ بِإِينَاعِ الَّثمَرَةِ، وَ أَحْي بِلَادَكَ بِبُلُوغِ الزَّهَرَةِ، وَ أَشْهِدْ مَلَائِكَتَكَ الْكِرَامَ السَّفَرَةَ بِسَقْي مِنْكَ نَافِعٍ، دَائِمٍ غُزْرُهُ، وَاسِعٍ دِرَرُهُ، وَابِلٍ سَرِيعٍ عَاجِلٍ؛
و بر بندگانت با رساندن ميوه ها احسان فرماي، و زمين خودت را با شکفتن گل‌ها زنده نما. فرشتگان خود، آن فرستادگان بزرگوار را بفرماي تا از سوي تو، باراني سودمند و پيوسته و فراوان و گسترده و تندبار بياورند و همه جا را سيراب سازند.

4. جري و تطبيق

قرآن کتاب جاويدي است که براي همه زمآنهاست. از اين روي، آيه‌اي که در زمان و موردي خاصي نازل شده است، تنها براي همان زمان و مورد نيست. کشاندن معناي قرآن و انطباق آن بر مصداقي بارزتر و فراتر از مورد نزول «جري و تطبيق» ناميده مي‌شود. ۲ در روايات بر جاي مانده از امامان شيعه، نمونه‌هاي فراواني از جري و تطبيق مي‌توان يافت که امامان آيات را بر آنچه قابل انطباق است، تطبيق مي‌کنند؛ اگرچه از مورد نزول آنها خارج باشد. ۳ امام سجاد نيز در صحيفه سجاديه برخي از آيات قرآن را با دعاهاي خود بر مصداق بارزتر آن تطبيق داده است. براي نمونه، خداوند در آيات 31 و32 سوره فاطر، ميراث ‌بر قرآن مجيد را بندگان برگزيده‌اي معرفي مي‌کند که در کارهاي نيک پيشگام‌اند:
وَ الَّذِي أَوْحَينا إِلَيكَ مِنَ الْكِتابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِما بَينَ يدَيهِ إِنَّ اللهَ بِعِبادِهِ لَخَبِيرٌ بَصِيرٌ ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَينا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَيراتِ بِإِذْنِ اللهِ ذلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ.
امام سجاد عليه السلام در دعاي خود اهل بيت را مفسر آياتي مي‌داند که براي ما مجمل است و تفسير آن نيز به علم الهي در اختيار رسول خدا و آن‌گاه امامان بوده است:
اللَّهُمَّ إِنَّكَ أَنْزَلْتَهُ عَلَي نَبِيكَ مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله مُجْمَلًا، وَ أَلْهَمْتَهُ عِلْمَ عَجَائِبِهِ مُكَمَّلًا، وَ وَرَّثْتَنَا عِلْمَهُ مُفَسَّراً، وَ فَضَّلْتَنَا عَلَي مَنْ جَهِلَ عِلْمَهُ، وَ قَوَّيتَنَا عَلَيهِ لِتَرْفَعَنَا فَوْقَ مَنْ لَمْ يطِقْ حَمْلَهُ.

1.درت السماء إذا كثر مطرها، و سحابة مدرار (العين، ج۸، ص۶).

2.ر.ک: قرآن در اسلام، ص۶۱؛ الميزان في تفسير القرآن ، ج۳، ص۷۳.

3.همان.

صفحه از 148