قرآن و صحيفه سجاديه؛ درونمايه‌های مشترک - صفحه 146

با نافرماني گناهکار، روزي‌‌اش را نمي‌گيرد و از سويي، بيش از روزي‌اش نيز به او نمي‌بخشد تا سرکشي‌اش افزون شود. نمونه ديگري که در نگاه نخست، پرسش آفرين است، دعاي امام سجاد عليه السلام در باره شيطان است. امام فرمود:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَوِّلْ سُلْطَانَهُ عَنَّا، وَ اقْطَعْ رَجَاءَهُ مِنَّا، وَ ادْرَأْهُ عَنِ الْوُلُوعِ بِنَا.۱
در عبارت امام، نوعي سلطه و چيرگي براي شيطان ثابت شده است و امام از خدا درخواست مي‌کند که شيطان را بر ما مسلط نکند. اما در قرآن کريم شيطان بر کسي سلطه ندارد: ما كانَ لِي عَلَيكُمْ مِنْ سُلْطانٍ. ۲
دو جمله «وَ حَوِّلْ سُلْطَانَهُ عَنَّا» با «ما كانَ لِي عَلَيكُمْ مِنْ سُلْطانٍ» تنافي دارند، امّا با ‌اندکي تأمل مي‌توان زيبايي بلاغي امام در اين جمله را دريافت. امام از وسوسه شيطان به خدا پناه نبرده است؛ زيرا شيطان همگان را وسوسه مي‌کند، ولي اولياي خدا در برابر وسوسه‌هاي او مقاومت مي‌کنند و در نتيجه، شيطان بر آنها مسلط نمي‌شود. امام در اين درخواست از خداوند توفيق مي‌خواهد تا مقدمات و اسباب کار آن‌چنان مهيا شود که راهي براي چيرگي شيطان باقي نماند. قرآن نيز شيطان را بر کساني مسلط مي‌داند که خود راه را براي تسلط او هموار کرده‌اند:
إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلي الَّذِينَ يتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِينَ هُم بِهِ مُشْرِكُون. ۳
تسلط او فقط بر كساني است كه وي را به سرپرستي برمي گيرند، و بر كساني كه آنها به او [خدا] شرك مي ورزند.

نتيجه

نتيجه بررسي تضمين‌ها، تلميح‌ها و نکات تفسيري، همنوايي قرآن و صحيفه سجاديه را به ارمغان مي‌آورد. همنوايي اين دو اثر نشان مي‌دهد که منبع مشترکي هر دو را آفريده است. کلمات دعايي صحيفه را شخصي کنار هم نهاده است که قرآن در جانش نشسته است. اشارات او اشارات قرآن، مفاهيمش مفاهيم وحي و ترکيباتش، از قرآن جداناشدني است. تأکيدات، آهنگين بودن کلمات، و واژگان مشترک و شناخته شده از نمونه‌هاي ساختاري همسان قرآن و صحيفه است. روح مشترک اين دو اثر آن‌چنان است که درخواست‌ها همان درخواست‌هاي قرآن است. امام برتري و رفعت مي‌طلبد، ۴ اما همان رفعتي را که قرآن شايسته مي‌داند ۵ . امام خدا را مي‌خواند، ۶ اما با همان شيوه‌اي ۷ که خدا فرموده است.

1.الصحيفة السجادية، دعاي ۱۷.

2.ابراهيم، آيه ۲۲.

3.سوره نحل، آيه ۱۰۰.

4.الصحيفة السجادية، دعاي۴۷: وَ ارْفَعْنِي بَينَ عِبَادِكَ، وَ أَغْنِنِي عَمَّنْ هُوَ غَنِي عَنِّي، وَ زِدْنِي إِلَيكَ فَاقَةً وَ فَقْراً.

5.سوره زخرف، آيه ۳۲: وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ لِيتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً سُخْرِيا وَ رَحْمَتُ رَبِّكَ خَيرٌ مِمَّا يجْمَعُونَ.

6.دعاي ۴۷: وَسَأَلْتُكَ مَسْأَلَةَ الْحَقِيرِ الذَّلِيلِ الْبَائِسِ الْفَقِيرِ الْخَائِفِ الْمُسْتَجِيرِ، وَ مَعَ ذَلِكَ خِيفَةً وَ تَضَرُّعاً وَ تَعَوُّذاً وَ تَلَوُّذاً.

7.سوره اعراف، آيه ۵۵: ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيةً إِنَّهُ لا يحِبُّ الْمُعْتَدِينَ.

صفحه از 148