درسى بوده و با دقت و وسواس علمى آموزش داده شده است. بهترين صورت اين تعليم و تعلم بدين شكل بوده است كه شيخ و استاد حديث، مثل كلينى يا صدوق، تأليف خود را بر شاگردان خويش مى خوانده و آن ها استماع كرده يا مى نوشته اند. مرحله بعدى بدين ترتيب بوده است كه يكى از طالبان علم آن كتاب را در حضور استاد مى خواند و او و ديگران استماع مى كردند، بعد از آن نيز اگر استاد در مورد متن يا سلسله اسناد آن احاديث، تعليق يا شرح و سخنى مى داشت براى شاگردان بيان مى كرد و پس از تمام قرائت و درس و شرح و تحقيق يك كتاب، به شاگردان خود اجازه نقل كتاب مزبور را مى داد.
هنگامى كه شاگرد كتاب هاى متعددى از يك استاد يا اساتيد مختلف را بدين شكل تعليم مى ديد، اجازه مى گرفت و خود بر مسند تدريس مى نشست و كتاب استاد خويش را بر طالبان علم نسل بعد القا مى كرد، آن ها نيز بعد از يك دوره كامل تعلم، به كسب اجازه روايت موفق شده و بر كرسى تدريس مى نشستند. نسلى بعد از نسل ديگر، متون مهم و اساسى حديث را با دقت كامل فرا گرفته و استنساخ و نگاهدارى و نقل مى كردند.

2. مراكز علم و دانش در جامعه شيعه

بزرگ ترين مراكز علمى شيعى در عصر كلينى قرن سوم و چهارم در شهرهاى قم و كوفه و رى و بغداد بوده است. كوفه اولين شهرى بود كه شيعيان در آن جمعيت و قدرت يافتند، و در قرن سوم و چهارم نيز اكثريت جمعيت، كماكان بر گرايشات گذشته باقى بودند. در اواخر قرن اول هجرى كسانى از شيعيان كوفه به قم رفته و موجب تكوّن و گسترش عقايد شيعى در اين شهر شدند، و در روزگار مورد بحث ما، اين شهر جمعيتى يك دست داشته و در آن هنگام پيرو مذهب اهل بيت عليهم السلام بوده اند. بغداد و رى در آن زمان از مهم ترين شهرهاى عالم اسلام بودند و تعداد شيعيان در آن قابل توجه بوده است.
اولين مجامع علمى شيعه و اولين دسته از اعاظم دانشمندان آن در كوفه پديد