تفسير از آن رو كه يك كار فكرى است، بر مجموعه اى از نظريه هاى پيشين توقف دارد، ولى اين نظريه ها يا مبادى آنند و يا مختصات آن و علاوه بر اين جنبه همگانى بايد داشته باشند. بدون دستگاه نظريه هاى پيشين، ماهيت تفسير و شرح، تحقق نمى گيرد.
آراء و فروضى كه به ماهيت تفسير آسيب رسانده و حذفشان از حوزه شرح ضرورت دارد، آراء و فروضى مى باشند كه شخص پيش از مراجعه به متن دارد و مى كوشد متن را بر طبق آنها از محتواى اصلى آن منحرف كند. چنين كارى علما شرح نيست و تنها بيان ديدگاه هاى شخصى و بيگانه از متن است، با استناد به متن.
اما نظريات عمومى و پيشين كه مقوم ماهيت تفسيرند و تفسير بى آنها انجام پذير نيست و دستگاه اكتشاف انديشه را براى تحقيق متون به راه مى اندازند، از مقوله ديگرند و ارتباط كلامى با محتواى كلام ندارند.
و به ديگر سخن هيچ دستى به محتواى متن نزده و تغييرى بدان نمى دهند، فقط ابزارها و عناصرى براى انديشه اند كه بتواند به كمك واژه ها و رابطه ها و مختصه هاى كلام با به كارگيرى آنها معانى را از صميم متون بدون شائبه آراء شخصى استخراج كند.
نقطه آغاز تفسير به رأى و تأويل به رأى و تطبيق دادن آيات و احاديث بر آراء از دخالت دادن آراء در محتواى متون تكوّن يافته و رشد مى كند تا تماما محتواى متن را دگرگونه و تباه سازد.
با اين توضيح اندك، شرح حديث و آيه به معناى صحيح و دقيق واژه شرح عبارت است از اكتشاف معناى آن به وسيله خصوصيات كلامى متن حديث و آيه. و چون حديث يا قرآن كلامى است واحد، از اين رو تفسير يك آيه يا حديث توضيح آن است، از راه ملاحظه و شناخت دلالت آن در ارتباط با ديگر آيات و احاديث و بر اساس مجموعه اى از شناخت ها و نظريه هاى عمومى و اكتشافى، مانند تبيين مفردات كلام و نوعيت رابطه ها و تركيب ها و وجوه دلالت هاى آن، و مانند مجموعه قرائن
