تاثیر خانواده، محیط و اراده در شکلگیری شخصیت انسان از منظر امام علی(ع)
سال
دوم / شماره پیاپی
5 /
صفحه
83-104
چکیده :
یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در حوزه های معرفتی، شناخت شخصیت انسان می باشد. شخصیت، تبلور هماهنگ مجموع عناصر و فعالیت هـای درونی می باشد که مدیریت اصول بنیادین جهان درونی را در دست دارد. به همین علت انسان در میان پدیده های هستی در بالاترین جایگاه قرار دارد، او از خاک آفریده شده و دارای نیروی عقل و معجونی از نیروهای متضاد، اخلاط مختلف و احساسات متفاوت می باشد که شخصیت او را شکل می دهد. تحقق کمال و رسیدن به هر مرتبه از رشد شخصیت و نیز جلوگیری از هرگونه انحطاط و سقوط، در گرو شناخت عوامل رشد دهنده آن می باشد. یکی از مهمترین منابعِ شخصیت شناسی، سخنان گهربار امیرالمؤمنین علی(ع) می باشد. حضرت شخصیت انسان را متشکل از دو بخش عقل و شهوت می داند که سعادت و شقاوت انسان بستگی به نوع استفاده از این دو بخش دارد. ایشان عوامل مؤثر در ایجاد شخصیت را سه عامل خانواده (که شامل وراثت و تربیت می باشد)، محیط (محیط همسالان، محیط اجتماعی و محیط جغرافیایی) و اراده معرفی می نمایند. این سه عامل هر کدام بهصورت اقتضا بر چگونگی شخصیت فرد تأثیر دارند و هیچ کدام علت تامه ای برای رشد شخصیت محسوب نمی شوند. نخستین و بیشترین تأثیر را خانواده که متشکل از پدر و مادر می باشد بر شخصیت می گذارد؛ ابتدا خانواده به ساماندهى شاکله تربیتى انسان مى پردازد. عامل انتقال فرهنگ، تمدن، ادب و سنن است و اهمیت آن همیشگی است و برای دوام و بقای جامعه و تمدن و فرهنگ، راهی جز آن وجود ندارد. این تأثیرات به صورت وراثتی (از طریق ژن ها) و تربیتی (از طریق شکوفا کردن استعدادهای بالقوه فرد) اعمال می شوند. مهمترین تأثیر را هم اراده و اختیار خود فرد در تشکیل شخصیت او دارد. زیرا یکی از مهمترین مؤلفه های کرامت انسانی آزادی مشروع انسان ها است. منظور از آزادی شخصی نیز همین میباشد که آدمی اراده و اختیار سرنوشت خود را داشته باشد.شناخت این عوامل و میزان تأثیرگذاری هر کدام را می توان نوعی خودشناسی محسوب کرد. این نوع خودشناسی کمک شایانی در جلوگیری از بروز نابسامانی های شخصیتی و اختلالات روانی می کند.
کلیدواژههای مقاله :شخصیت؛ خانواده؛ محیط؛ اراده؛ امام علی(ع)