باز شناختِ نظام اندیشگی نصّ‌گرایان و محدّثان متقدّم - صفحه 106

ب) وحدت امام در هر زمانه

بنا بر مطالبی که در ضرورت وجود امام آمد، از دیدگاه صفّار وجود یک امام به هر دورانی بایسته است. البته او منکر آن نیست که می‌تواند در یک زمان دو امام وجود داشته باشد که در این صورت، امامت یکی فعلیت می‌یابد و او را «امام ناطق» گویند و امامت دیگری بالقوه است و ظهور و بروزی ندارد که او را «امام صامت» می‌خوانند.۱

ج) جایگاه و مرتبت امام

نگاهی به احادیث بصائر الدرجات حکایت از آن دارد که صفّار ائمه علیهم السلام را برتر و والاتر از انبیا، حتی انبیای اولی العزم علیهم السلام، می‌دانسته است. او این مطلب را با میزان علم ایشان پیوند می‌زند. به اعتقاد او ائمه علیهم السلام به عنوان وارثان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، تمامی علم او را به ارث برده‌اند و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نیز اعلم پیامبران علیهم السلام است. پس جانشینان او نیز از همه رسولان برترند.۲ این برتری حتّی در عوالم پیشاخلقتی نیز بوده است و خداوند در آن عالم از تمام انبیا و رسولان بر ولایت ائمه میثاق گرفته است.۳

د) صفات و ویژگی‌های امام

در میان احادیثی که محمد بن حسن صفّار در بصائر الدرجات آورده، بر «علم» امام بسیار تأکید شده است.۴ او در کنار علم، باب‌هایی چند را به «قدرت» ائمه اختصاص داده و با آوردن تعداد احادیث قابل توجه و اختصاص عناوین باب روشن و صریح، این صفت امام را برجسته کرده است؛ هر چند که به تصریح پاره‌ای از روایات بصائر، سرچشمه قدرت امام، علم و دانایی او است، ولی بسامد بسیارِ روایات مربوط به قدرت، نشان از پررنگ بودن این مؤلّفه در ذهن صفّار دارد؛ حال، آن که صفتی مهم چون «عصمت» - که محدّثان و عالمان پسین بر آن بسیار تأکید دارند - در بصائر الدرجات جز در ضمن اشاراتی کوتاه، ظهور و بروز چندانی ندارد.۵

اکنون سؤال این است که آیا چنان که برخی خاور‌شناسان گفته‌اند،۶ در

1.. بصائر الدرجات، ص۵۰۶، ح۱۱؛ ص۵۳۱، ح۲۰؛ ص۵۳۶، ح۴۴.

2.. همان، ص۱۳۴ - ۱۳۵، ح۳؛ ص۱۴۹، ح۱؛ ص۲۴۷ - ۲۴۹، ح۱ - ۶.

3.. همان، ص۹۰ - ۹۶.

4.. همان، ص۵۸ - ۶۳، ۷۴ - ۷۷، ۸۰ - ۸۴، ۱۲۳ - ۱۲۶، ۳۸۲ – ۳۸۵، ۵۰۹ و ۵۳۸ - ۵۳۹.

5.. همان، ص۱۰۳، ح۶؛ ص۲۲۶، ح۱۳؛ ص۳۹۳ - ۳۹۴، ح۲۰.

6.. Divin Guide in early shiism, p۶۹.

صفحه از 131