نظام امامت‌پژوهی محمّد بن حسن صفّار
صفّار در لا به لای ابواب و احادیث کتاب بصائر الدرجات به چندین پرسش در زمینه امام‌شناسی پاسخ می‌دهد و با استفاده از این پرسش‌ها می‌توان تا حدود زیادی به نظام امام‌شناسی او رسید. «ضرورت و چرایی وجود امام»، «وحدت امام در هر زمانه»، «جایگاه و مرتبت امام» و «صفات و ویژگی‌های امام» رئوس نظام امام‌شناسی او هستند و آنچه در پی خواهد آمد، توضیح این مطالب بر پایه درون مایه بصائر الدرجات است.
الف) ضرورت و چرایی وجود امام
از دیدگاه صفار، نقش محوری امام در «بر قراری و پایداری نظامی مطلوب و بسامان در عالم تشریع و تکوین» وجود او را بایسته و ضروری ساخته است. او امام را تنها باب ناطق هر علم از جمله معرفت به خدا می‌داند۱ که مردمان باید به دنبال او باشند.۲ بدین سان، بسیار طبیعی است که هر گونه شأن مرتبط با عالم تشریع را چون: هدایت به راه خدا،۳ به صلاح آمدن مردمان،۴ بسامانی زیادت‌ها و نقصان‌های روی داده در دین خدا،۵ زنده شدن حق۶ و شناخت حلال و حرام۷ به وجود امام وابسته بداند.
امّا چنان که از احادیث بصائر الدرجات بر می‌آید، نقش امام به عالم تشریع منحصر نیست، بلکه عالم تکوین را هم در بر می‌گیرد. امام در بقای نظامِ عالم تکوین چنان نقش سترگی دارد که اگر نباشد، زمین چون دریا به خروش می‌آمده، زمینیان را به تلاطم وا می‌دارد و در آخر از هم فرو می‌پاشد.۸ ظاهر این عبارت و دیگر عبارت‌های مشابه آن در نابودی زمین ظهور دارد. تفکّر نصّ‌گرای صفّار هم مقتضی همین معنا است. شارحان احادیث هم بر این امر صحّه گذاشته‌اند.۹
1.. بصائر الدرجات، ص۲۶، ح۱ و ۲.
2.. همان.
3.. همان، ص۵۰۵، ح۴.
4.. همان، ص۵۰۴ - ۵۰۵، ح۲.
5.. همان، ص۵۰۶، ح۱۰.
6..همان، ص۵۰۷، ح۱۷.
7.. همان، ص۵۰۴، ح۱ و ص۵۰۷، ح۱۶.
8.. برای دیدن این حدیث و احادیث مشابه، ر.ک: همان، ص۵۰۸ - ۵۰۹.
9.. شرح أصول الکافی، ج۲، ص۴۸۷ - ۴۸۸؛ الوافی، ج۲، ص۶۵؛ مرآة العقول، ج۲، ص۲۹۷ - ۲۹۸؛ شرح الکافی، ج۵، ص۱۵۴.
