۰.چون... اکثر ساکنان این دیار را تکلّم به لغت فارسی واقع می‌شود و هر یک از ایشان را تتبّع و تعلّم لغت عرب ممکن نیست، و به سبب این، بسیاری از این گروه از مطالعه کتب حدیث و شرح مذکور بی بهره بودند... و چون غرض کلی انتفاع عموم خلایق است، فارسی آن را قریب به فهم ایراد نموده، متوجّه عبارت مغلق، و استعارات مشکل نکردم...۱
7. پاسخ به شبهات اهل سنت
برخی از آثار در پاسخ به اهل سنّت و ایرادات ایشان نگاشته شد. در برخی موارد علمای طراز اوّل شیعه با دانشمندان اهل سنّت به مناظره پرداخته و حتّی برخی مستبصر شده‌اند. مجلسی اوّل در لوامع صاحبقرانی برخی از این مناظرات را ذکر کرده است.۲ برخی از آثار نیز به سبب شبهاتی که از طرف دولت عثمانی وارد می‌شد، نگاشته شد؛ چه، شاهان صفوی خواستار جواب قاطع علمای شیعه به ایشان شدند. از آن جمله است: نقض دعامه الخلاف فی کفر عامه اهل الخلاف در پاسخ به سؤال شاه طهماسب، الصوارم المهرقة قاضی نورالله شوشتری (م1019ق) در پاسخ به الصواعق المحرقه فی الرد علی اهل البدع و الزندقه شهاب الدین احمد بن حجر هیثمی مکّی (م973ق) _ که در ردّ عقاید شیعه مبنی بر خلافت بلافصل حضرت امیرمؤمنان علی علیه السلام بوده است _ مصائب النواصب در ردّ نواقض الروافض که قاضی نورالله شوشتری در ردّ بر کتاب میرزا مخدوم شریف نوشته است، الذبیحیه شیخ بهایی که در آن به شبهه عثمانی‌ها مبنی بر خطای شیعه در حرمت ذبح اهل کتاب، پاسخ داده است.
8. ایجاد زیر ساخت‌های فرهنگی
خاورشناس مشهور ژاپنی توشی هیگو ایزوتسو، از این دو سده به دوره تجدید حیات فرهنگ اسلامی در عصر صفوی تعبیر کرده است.۳ در این دوره برخی از ساخت‌های فرهنگی نظیر: کتابخانه‌ها، حلقات درسی در حوزه‌های حدیثی مختلف، احیای حوزه علمیه اصفهان، بازسازی برخی از مساجد مخروبه و بنای مساجد بزرگ دیگر شکل گرفت. در شرح حال ذوالفقار اصفهانی چنین آمده است:
۰.
1.. لوامع صاحبقرانی، ج۱، ص۳.
2.. همان، ج۱، ص۲۹.
3.. علّامه مجلسی و فهم حدیث، ص۸۲.
