اهلسنت خطبههای حضرت است. در طول تاریخ، محدثان نیز از این بخش از کلام پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم غافل نبوده و به جمعآوری خطبههای حضرت پرداختهاند. از میان خطبههای نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم، خطبههای جمعه و عیدین، از آن جهت که در این خطبهها، خطیب مسائل و دغدغههای دینی و اجتماعی را به مسلمانان گوشزد میکند، اهمیت بیشتری پیدا میکند. بنا بر این، تحلیل خطبههای پیامبر میتواند دغدغهها و اولویتهای دینی و اجتماعی آن روز جامعه اسلامی را نشان دهد؛ ضمن این كه خطبههای پیامبر بخشی از سنت ایشان به شمار میرود. البته به لحاظ اهمیت خطبهها مسلمانان اهتمام جدی نسبت به جمعآوری آنها داشتهاند.۱
گزارش اجمالی از خطبهها
از میان خطبههای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم تعداد چهارده خطبه، متشکل از ده خطبه جمعه و چهار خطبه عیدین، جمعآوری گردیده است که این تعداد با توجه به مدت زمان حیات مبارک پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم بسیار اندک بوده و عواملی همچون نقل شفاهی حدیث، نقل به معنا، تقطیع حدیث و وجود جنگها و مسافرتهایی که به اقتضای شرایط دوره رسالت ایشان پیش میآمده، موجب تقلیل خطبهها گردیده است. از سوی دیگر، به دلیل فراهم بودن شرایط و مقدمات لازم، همه خطبههای جمعه و عیدین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در شهر مدینه ایراد شده است. همچنین، تعداد یازده خطبه تنها در منابع اهلسنت، دو خطبه تنها در منابع شیعی و یک خطبه نیز هم در منابع اهلسنت و هم در منابع شیعی نقل شده است. زمان صدور خطبهها نیز به جز خطبه اول _ که در اولین سال هجرت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم ایراد شده است _ نامشخص است؛ ضمن این که به جز خطبه اول _ که به صورت کامل در منابع ذکر شده است _ دیگر خطبهها ناقص بوده و در برخی موارد، فقط یک جمله از آنها باقی مانده است.
جدول شماره1: بررسی وضعیت خطبهها
1.. از جمله آنها میتوان به کتب ذیل اشاره کرد: ۱) الجانب الاعلامی فی خطب الرسول الاعظم(، ۲) سید نهج الخطابه، خطب الرسول الاعظم(، حسن تقوی، ۳) نهج الخطابه، علی علم الهدی خراسانی، ۴) پیام پیامبر(.