آورده‌اند و کسانی هم آن را در مناقشه‌ها و احتجاج‌های کلامی به‌کار گرفته‌اند، اما کمتر در باره مفاد آن سخن به میان آورده‌اند. این نوشته کوشیده است تا با نگاهی به چگونگی نقل آن در منابع حدیثی، با رعایت تاریخ نگارش آنها، و نیز نقل آن در منابع شیعی و سنّی به منظور بررسی تطبیقی آنها، به معناکاوی آن بپردازد و منظور آن را به دست دهد.
روایت جنگ تأویل در منابع حدیثی
نخستین منبع حدیثی این خبر را شاید بتوان صفّار (م290ق) دانست که در بصائر الدرجات آن را از جابر و او از امام باقر علیه السلام و ایشان از قول عمّار بن یاسر (ش 37ق) این‌گونه نقل کرده است:
۰.سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و اله یَقُولُ: أَنَا أُقَاتِلُ عَلی التَّنْزِیلِ وَ عَلِیٌّ یُقَاتِل عَلَی التَّأْوِیل.۱
افعال به کار رفته در این خبر، هر دو با ساختار فعل مضارع (اقاتل + تقاتل) است؛ اما روایت‌های دیگر، بیشتر با تعبیر ماضی + مضارع است و در بخشی از آنها قید زمانی «من بعدی» هم به کار رفته که یا قرینه‌های دیگر، دلالت می‌کند که زمان دو جنگ، متفاوت بوده و یکی پس از درگذشت رسول خدا صلی الله علیه و اله است. تعبیرها ممکن است از سوی راویان دست‌خوش تغییر شده باشد. شیخ صدوق (م381ق) هم این خبر را با همین ساختار روایت کرده است.۲ این خبر در تفسیر علی بن ابراهیم قمی،۳ التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری،۴ تفسیر العیاشی،۵ و مناقب الامام امیرالمؤمنین علیه السلام۶ هم آمده است.
کلینی (م329ق) در ابواب جهاد کتابش، آن را از امام صادق علیه السلام آورده و در آن، چند گونه شمشیر، بر حسب کاربردشان، معرفی شده‌اند و از جمله، شمشیر آخته‌ای است علیه اهل بغی و تأویل. و بعد هم آیه مربوط به جنگ دو گروه مؤمنان را ذکر نموده، و به مناسبت از پیامبر روایت کرده است که:
۰.إِنَّ مِنْکُم مَن یُقاتِلُ بَعدی عَلَی التأویلِ، کَما قاتَلتُ عَلَی التَنزیلِِ، فَسُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و اله مَنْ
1.. بصائر الدرجات، ج۱، ص۳۰۹ و ۳۱۰.
2.. الخصال، ج۲، ص۶۵۰.
3.. تفسیر القمی، ج۲، ص۳۲۱؛ ج۲، ص۳۳۹.
4.. التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری، ص۲۱۶.
5.. تفسیر العیاشی، ج۱، ص۱۵.
6.. مناقب الامام امیرالمؤمنین علیه السلام، ج۲، ص۱۰، ۵۵۳ و ۵۵۴.
