معنا است؛ اما کسی که از علم لدنیّ برخوردار است، نیازی به استشهاد ندارد و اگر گاهی نیز در کلامش استشهادی یافت شود، برای فهم بهتر شنونده است و نه خود او.

روایات تفسیر ظاهر

گونه‌ای از روایات در مقام تفسیرآیات قرآن کریم است که به شرح جمله و برداشتن ابهام کلام می‌پردازد. بخشی از این روایات در صدد تبیین معارف اعتقادی از طریق تفسیر آیه است؛ مانند آیه «و قالَتِ الْیهُودُ یدُ اللهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا ....».^۱ ضحاک در تفسیر این آیه می‌گوید:

مغلوله یعنی بخیل است و بخشنده نیست و «غُلَّتْ أَیدِیهِمْ» یعنی یهود، خودشان از انفاق و خیر به دورند.^۲

اما از امام صادق علیه السلام روایتی نقل شده که اختلاف سطح معنا را كاملاً نشان می‌دهد. امام در این روایت می‌فرماید:

یهود گفتند وقتی خداوند از کاری فارغ می‌شود، نباید در آن کم و زیاد کند. خدا در تکذیب سخن آنان فرمود: «غُلَّتْ أَیدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ یداهُ مَبْسُوطَتانِ ینْفِقُ كَیفَ یشاءُ».

امام در پایان روایت می‌فرماید:

آیا سخن خدا را نشنیده‌اند که: «یمْحُوا اللهُ ما یشاءُ وَ یثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْكِتابِ»؟^۳

امام، در این روایت، به مسأله بداء اشاره می‌کند. بداء به معنای پدیدار ساختن امری است که برای مردم در گذشته پنهان بوده است؛ یعنی خدا بر این امر واقف بوده، ولی به دلیل مصلحتی برای مدتی آن را از مردم مخفی داشته و سپس در موقع خود آشکار ساخته است. قرآن کریم به وقوع بداء در عالم تکوین تصریح دارد و روایات اهل بیت علیهم السلام نیز در این باره در حدّ مستفیض است.

نمونه دیگری از تفسیر ظاهر، تبیین دقیق احکام با تفسیر صحیح آیات است؛ مانند آیه «یأَیهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلی الصَّلَوةِ فَاغْسِلُواْ وُجُوهَكُمْ وَ أَیدِیكُمْ إِلی الْمَرَافِقِ وَ امْسَحُواْ