شده است؛ مانند: كرسی همان عرش است (به نقل از ضحاك)؛ آسمانها و زمین درون كرسی و كرسی در برابر عرش است (به نقل ازسدی)؛ آسمانها و زمین هفتگانه در برابر کرسی مانند حلقهای در بیابان است و کرسی را چهار فرشته حمل میکنند (به نقل از مقاتل) ۱ و «الكرسی موضع القدمین، و هو الذی یوضع تحت العرش الذی یجعل الملوك علیه اقدامهم» (نقل طبری از سدی، ضحاك و سفیان)۲ همچنین، طبری به نظریهای تجسیمی و تشبیهی میرسد و مینویسد:
تفسیر بهتر برای این آیه روایتی است که میگوید: «خداوند بر صندلی مینشیند که بیشتر از چهار انگشت است. آن گاه به انگشتان خود اشاره کرده و آن را جمع میکند و صدایی مانند صدای رحلی که از جای خود برکنده شده، بلند میشود».۳
امام صادق علیه السلام در روایتی میفرماید:
عرش و کرسی مراتبی از علم خداوند است؛ با این تفاوت که عرش آن دانشی است که خداوند پیامبران، رسولان و حجتهای خود را از آن با خبر ساخته است. اما کرسی دانشی است که خداوند احدی از پیامبران، رسولان و حجج خود را از آن با خبر نساخته است.۴
با اینکه ماهیت دقیق پدیدههایی چون عرش و کرسی برای مردم روشن نیست، اما امام در این روایات با اشارات تمثیلی۵ سعی در بیان معنای جامعی برای این دو واژه دارد و این گونه نیست كه آنان را یكی تفسیر كند و یا تنها به اختلاف علم خداوند ارجاع دهد، بلکه خصوصیتی را بیان میکند كه از دانش ویژه آنان برخاسته است.
نکته قابل ذکر در بحث لغوی، آن است که صحابه و تابعان به اشعار جاهلی در بیان معنای واژگان توجهی خاص نمودهاند، اما در کلمات ائمه معصوم علیهم السلام نیاز چندانی به استشهاد به شعر وجود ندارد؛ زیرا استشهاد به مطلبی که دیگران گفتهاند، برای یقین به
1.. تفسیر ابن ابی حاتم رازی، ج۲، ص۴۸۶؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۱، ص۲۱۲؛ الدر المنثور، ج۱، ص۳۲۳؛ تفسیر سمرقندی، ج۱، ص۱۹۴.
2.. تفسیر جامع البیان، ج۳، ص۹ - ۱۱.
3.. همان، ج۳، ص۷ - ۸.
4.. معانی الاخبار، ص۲۹.
5.. اشارات تمثیلی از نظر علمای بلاغت، انتزاع محسوس یا نامحسوس از یک مفهوم و نوعی تشبیه است.