بحثی در باره راه نیافتن روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» در گفتمان مهدویت اهل سنت - صفحه 91

می‌شده که این روایت، انتظار ظهور حضرت مهدی _ علیه السلام _ را پسندیده‌ترین اعمال دانسته است.

ب. کاربردها

در کنار زمینه صدور و همچنین روایات پیرامونی آن، عاملی دیگری که به نظر می‌تواند تعیین کننده قایل شدن به یکی از خوانش‌های قائم_محور یا اخلاقی روایت مورد بحث باشد، کاربردی است که روایت مورد بحث یافته است. مقصود از کاربرد در این‌جا آن است که چه تلقی‌ای از روایت مورد بحث صورت گرفته است. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، آن است که محل قرار گرفتن یک حدیث در یک اثر، می‌تواند کاربرد آن حدیث را در آن کتاب آشکار سازد؛ حتی اگر مؤلف سخنی در باره آن کاربرد در کتابش به زبان نیاورده باشد. در ادامه، به تحلیل کاربرد روایت مورد نظر، با بهره‌گیری از بررسی جایگاه روایت در یک اثر روایی می‌پردازیم.

در گام نخست باید از یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین کاربردهای این روایت سخن گفت که همانا دلالت داشتن بر مسأله قیام قائم است که یکی از ائمه _ علیه السلام _ می‌توانسته باشد، یا زعامت سیاسی یکی از ایشان، یا قیام امام دوازدهم _ علیه السلام _ و زعامت سیاسی ایشان. این کارکرد یکی از اصلی‌ترین کارکردهای این روایت است که در منابع روایی مهم شیعه، از جمله در آثاری همچون الغیبة نعمانی و کمال الدین صدوق، که اختصاصاً در مسأله غیبت امام دوازدهم نگاشته شده‌اند، به چشم می‌خورد. ۱ در مجموعه‌های حدیثی متأخرتر مانند بحار الانوار مجلسی یا در تک‌نگاری‌هایی که در این موضوع نگاشته شده‌اند، می‌توان این کارکرد را شاهد بود.۲

در باره نقش کارکردها در شکل دهی به خوانش قائم_محور از روایت مورد بحث در فضای فکری شیعی باید گفت که کاربردهای یک روایت به سان زمینه صدور آن روایت، در تولید خوانش نقشی ندارند. این بافت، یا زمینه صدور است که در شکل‌دهی به خوانش نقش اثرگذاری دارد. کاربردها پس از شکل‌گیری خوانش شکل می‌گیرند. اما کارکردها می‌توانند خوانش‌ها را در طول زمان، پیوسته بازتولید کنند. به بیان دیگر، این زمینه‌های

1.برای نمونه ر.ک: کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۳۳۳.

2.. برای نمونه ر.ک: بحار الأنوار، ج۵۲، ص۱۲۲-۱۵۰؛ الصحیفة المهدی، ص۱۳.

صفحه از 107