بحثی در باره راه نیافتن روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» در گفتمان مهدویت اهل سنت - صفحه 95

تمایل به قطب خوانش اخلاقی می‌یابد؛ یعنی آن را این گونه می‌فهمد که با فضیلت‌ترین کارها، انتظار گشایش در سختی‌هاست.

ب. کاربردها

در بخش پیشین گذشت که در حوزه اهل سنت، زمینه صدور و برخی زیادت‌های لفظی در نقل‌هایی از روایت مورد بحث، خوانش‌گر اهل سنت را به سوی قطب خوانش اخلاقی می‌کشانیده است. در این‌جا به دنبال آنیم تا بیابیم که این روایت، چه کاربرد یا نقشی در آثار حدیثی داشته است. هدف، آن است تا دریابیم که خوانش‌گر اهل سنت، با مراجعه به این آثار، با چه بافتی برای روایت مورد بحث ما مواجه می‌شده است. این‌جا نیز برای یافتن کاربرد این روایت، به بررسی جایگاه این روایت در آثار روایی می‌پردازیم. باید تأکید کرد این که روایتی اساساً در چه اثری آمده، یا این که در آن اثر در چه فصلی و ذیل چه بابی آورده شده، خود نمایش‌گر بافتی است که خوانش‌گر، این روایت را می‌توانسته در آن بافت بخواند. البته در کنار آثار روایی، آثار تفسیری نیز می‌توانند در این میان یاری‌رسان باشند. در آثار تفسیری، بافت، آن آیه‌ای خواهد بود که مفسر، روایت مورد بحث ما را ذیل آن آورده است. در ادامه تحلیلی را از بافت روایت مورد بحث در برخی آثار حدیثی و تفسیری ارائه می‌دهیم. بحث را با منابع حدیثی آغاز می‌کنیم.

ترمذی عالم حدیث برجسته سده سوم قمری، یکی از متقدم‌ترین محدثان اهل سنت که نقل‌هایی از روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» را در کتاب السنن خود آورده، نقلی از روایت ما را در بخشی با عنوان «ابواب الدعوات» جای داده است. وی ششمین باب از این مجموعه ابواب را «باب فی انتظار الفرج و غیر ذلک» نامیده است. در این بخش، روایاتی دیگر در باب درخواست از خدا وارد شده‌اند.۱ به این ترتیب، شاهدیم بابی که ترمذی نقلی از روایت مورد بحث را در آن قرار داده، باب مجموعه روایاتی است در مورد درخواست از خداوند و شکیبا بودن برای استجابت درخواست.

در سده سوم قمری، ابن ابی الدنیا، عالم اهل حدیث بغدادی در کتابی با عنوان الصبر و الثواب علیه، نقلی از روایت ما را وارد ساخته است.۲ عنوان کتاب، خود گویای آن است که روایت مورد بحث در بافت مجموعه روایاتی قرار گرفته که اشاره به صبر بر گرفتاری‌ها

1.. الجامع الصحیح، ج۵، ص۲۲۵-۲۲۶.

2.. الثواب و الصبر علیه، ج۱، ص۱۲۷. نقلی که ابن ابی الدنیا آورده، از این قرار است: انتظار الفرج بالصبر عبادة.

صفحه از 107