بحثی در باره راه نیافتن روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» در گفتمان مهدویت اهل سنت - صفحه 98

این‌جا آن است که پس چه روایاتی در باب مسأله مهدویت مورد توجه اهل سنت قرار گرفته‌اند و چگونه این روایات با مسأله مهدویت پیوند می‌خورند که روایت «أفضل الأعمال انتظار الفرج» پیوند نمی‌خورد.

الف. نوع روایت‌های مورد استناد

پیش از آغاز بحث باید روی این نکته دست گذاشت که تقریباً همه گروه‌های اهل سنت به اندیشه مهدویت قایل‌اند. ابو طیب شمس الحق العظیم آبادی (م1329ق) در کتاب خود با عنوان عون المعبود _ که شرح سنن ابوداوود است _ در آغاز شرح خود بر «کتاب المهدی» از سنن ابی‌داوود، این گونه می‌گوید که مشهور میان همه اهل اسلام در همه دوران‌ها آن بوده است که بی‌شک در آخر الزمان مردی از اهل بیت رسول خدا _ صلی الله علیه و آله _ ظهور می‌کند که دین خدا را یاری می‌دهد، عدل را می‌گستراند و مسلمانان از وی تبعیت خواهند کرد. ۱ نیز محمد بن جعفر الکتانی در اثر خود با عنوان نظم المتناثر من الحدیث المتواتر، ذیل کتاب «أشراط الساعة»، در بخش احادیث «خروج المهدی»، ابتدا طرقی چند از روایات مربوط به خروج مهدی را ذکر می‌کند و سپس می‌افزاید که اخبار مهدی به حد تواتر رسیده‌اند.۲ اگر چه که می‌دانیم در میان اهل سنت، اختلافاتی در نوع اندیشه‌شان نسبت به مسأله مهدویت وجود دارد، اما دو گفته از دانشمندان معاصر اهل سنت، دست‌کم دلالت بر وجود اتفاق نظر میان آنها بر مسأله مهدی به مثابه کسی که ظهورش در آخر الزمان از سوی رسول خدا _ صلی الله علیه و آله _ وعده داده شده است، دارد.۳

بر اساس برخی پژوهش‌ها، روایات مربوط به مسأله مهدویت را در دست‌کم 27 مجموعه روایی مشهور اهل سنت می‌توان یافت. از جمله برجسته‌ترین این آثار این‌ها هستند: المصنف عبدالرزاق صنعانی، المصنف ابن ابی شیبه کوفی، مسند احمد بن

1.عون المعبود، ج۱۱، ص۳۶۱.

2.. نظم المتناثر، ص۲۲۶.

3.. روایت‌هایی که در سنت روایی اهل سنت به مسأله مهدویت اشاره دارند، تقریباً از سوی عمده بزرگان آنها در آثارشان نقل گردیده‌اند. أبوطیب عظیم آبادی در کتاب خود از ترمذی، ابو داوود، ابن ماجه، ابو بکر بزار، حاکم نیشابوری، طبرانی و ابو یعلی (م۳۰۷ق، صاحب مسند) به مثابه عالمان اهل حدیثی یاد می‌کند که روایات مربوط به موضوع مهدویت را در آثار خود وارد ساخته‌اند. در ادامه نیز چهارده تن از صحابه رسول خدا – صلی الله علیه و آله - را از جمله امیرالمؤمنین، ابن عباس، ابن عمر، عبدالله بن مسعود، انس بن مالک، ام سلمة و دیگران، به مثابه کسانی نام می‌برد که روایات مربوط به مسأله مهدویت را نقل کرده‌اند (ر.ک: عون المعبود، ج۱۱، ص۳۶۱).

صفحه از 107