موجود پاسخی برای آن ارائه شود.
مقدّمه
متقدّمان امامی در فرآیند ارزیابی صدور احادیث با تکیه بر نظام «قراین» از نشانههای متعددی استفاده کردهاند که این نشانهها را می‌توان در سه محور «منابع احادیث»، «راویان» و «متون احادیث» مشاهده کرد. چنانچه در این ارزیابیهای سه‌گانه، به صدور حدیثی از معصوم اطمینان می‌یافتند، از آن حدیث با عنوان «صحیح» یاد می‌کردند، و در مقابل احادیثی را که در صدور آن از معصوم تردید داشتند، «ضعیف» برمی‌شمردند.۱ بدین‌سان، توجه به منبع مکتوب حدیث و ارزشگذاری آن یکی از محورهای قدما در فرآیند ارزیابی صدور حدیث و اعتبارسنجی آن جایگاهی ویژه یافت. سبب این اهمیت و نگاه خاص به «منبع مکتوب/کتاب» در ارزیابی حدیث را باید در فرهنگ نوشتاری حدیث شیعه جست و جو کرد.
دانسته است که تألیف کتاب و ترویج کتابت هماره مورد تأکید امامان شیعه بوده است.۲ بدین ترتیب، شیعیان نیز به کتابت و تدوین حدیث و سخن و سیره امامان توجّه نشان دادند. به همین ترتیب، در دورههای بعد نیز کتابت و تدوین حدیث در میان راویان شیعی رایج بود و آثاری با عناوینی چون اصل، نسخه، جزء و کتاب تدوین گردید.۳ شیعه بنا بر مبانی اعتقادی خود برای سنّت اهل بیت _ علیهم‌السلام _ به عنوان مفسران اصیل وحی و سنّت نبوی _ جایگاهی بسان سنّت نبوی قایل بود و از این رو، تاریخی افزون بر دو قرن برای حدیث در اختیار داشت. بدین گونه، نگارش حدیث و تدوین کتابهای حدیثی همزمان با صدور روایات از امامان شیعه از ویژگیهای تاریخ حدیث شیعه گردید.
بنا بر یک گزارش، نگارش احادیث در حضور معصوم شیوهای متداول و رایج در عصر امام کاظم علیه السلام و میان شاگردان آن حضرت بوده است،۴ تا آنجا که به روش مرسوم میان شاگردان ائمه بدل شده بود.۵ این میراث گران‌بهای مکتوب در اختیار جامعه
1.. در بارۀ روش حدیث‌پژوهی قدما ر.ک: «نقد و تحلیل معیارهای احراز صدور حدیث نزد متقدّمان و متأخّران شیعه»، ص۴۸-۱۵۱.
2.. برای نمونه ر.ک: الکافی، ج۱، ص۵۲.
3.. برای مفهوم این اصطلاحات به ترتیب ر.ک: معجم مصطلحات، ص۲۳-۲۴، ۱۸۳، ۱۵، ۱۲۵-۱۲۶.
4.. ر.ک: مهج الدعوات، ص۲۱۹-۲۲۰.
5.. ر.ک: مشرق الشمسین، ص۲۷۴؛ الرواشح السماویة، ص۱۶۰.
