تسکین آنان را به مسأله تقدیر الهی متوجه میکند و خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله میفرماید:
«إِن تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَ إِن تُصِبْكَ مُصِیبَةٌ یَقُولُواْ قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِن قَبْلُ وَ یَتَوَلَّواْ وَّ هُمْ فَرِحُونَ * قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَ عَلی اللهِ فَلْیَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ».۱
این آیات همه متضمن اصول این حقیقتاند و آن، حقیقت ولایت خدای سبحان است، و این که احدی غیر از خدا هیچ گونه ولایت و اختیاری ندارد. آری، اگر انسان به راستی به این حقیقت ایمان داشته و مقام پروردگار خود را بشناسد، قهراً بر پروردگار خود توکل میجوید، و حقیقت مشیت و اختیار را به او واگذار میکند، و دیگر به رسیدن به حسنه خوشحال و در برابر مصیبت اندوهناک نمیگردد. و همچنین نسبت به آنچه که به دشمن انسان میرسد، نباید خوشحال و بد حال گردد، و این از نادانی و جهل به مقام پروردگار است که وقتی دشمن انسان موفقیتی به دست آورد ناراحت شود، و وقتی او مبتلا و گرفتار میگردد وی خوشحال شود، زیرا دشمن او هم از خود اختیاری ندارد.۲
رسیدن به این مرحله که انسان بتواند تعادل خود را در خوشایند و ناخوشایند زندگی حفظ کند، از مراتب عالی انسانهای رشد یافته است. لذا کسی همچون امام سجاد
علیه السلام در مناجات خود از خداوند میخواهد که وی را به این مرحله برساند.۳ بنا بر این، نباید وقتی حادثهای تلخ اتفاق افتاد، ای کاش ای کاش گفت و زمینه نارضایتی را فراهم کرد؛ بلکه باید به تقدیری بودن امور توسط خداوند متعال توجه نمود تا انسان آرام شود.۴
4. تنظیم انتظارات
این که انتظارات ما چگونه تنظیم شده باشد، نقش مهمی در واکنش انسان دارد. سؤال این است که انتظارات انسان چگونه باید تنظیم شود تا در خوشایند و ناخوشایند، موجب
1.. سوره توبه، آیه ۵۰ و ۵۱.
2.. ترجمه تفسیر المیزان، ج۹، ص۴۱۱.
3.. «اللَّهُمَ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ و آلِهِ وَ اجعَل ثَنائی عَلَیکَ و مَدحی إیّاکَ و حَمدی لَکَ فی کُلِّ حالاتی حَتّی لا أفرَحَ بِما آتَیتَنی مِنَ الدُّنیا و لا أحزَنَ عَلی ما مَنَعتَنی فیها (صحیفه سجادیه، دعای ۲۱).
4. رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره میفرماید: «إن أصابَکَ شَیءٌ فلا تقل: لَو أنّی فَعَلتُ کانَ کَذا وکَذا، و لکِن قُل: قَدَرُ اللهِ و ما شاءَ فَعَلَ، فَإنّ «لَو» تَفتَحُ عَمَلَ الشیطانِ» (صحیح مسلم، ج۴، ص۲۰۵۲، ح۳۴؛ سنن ابن ماجة، ج۱، ص۳۱، ح۷۹ و ج۲، ص۱۳۹۵، ح۴۱۶۸.