یک. امامت به معنای پیشوایی در احکام شرعی،
دو. امامت به معنای رهبری شیعیان.
بر اساس این نگاه جدید، امام صادق علیه السلام در احکام شرعی و به تعبیر زید، در حلال و حرام امام است؛۱ اما ردای امامت، به معنای رهبری شیعیان، بر قامت کسی استوار است که شمشیر از نیام در آورد و با حکومت جور جهاد کند۲.
قیام زید تنها سه روز دوام پیدا کرد.۳ اما قیام فرزندان او، یحیی و پیروان آنان سال‌ها ادامه یافت. به روشنی نمیتوان گفت زید بن علی در پیدایش فرقه زیدیه دخالت مستقیمی داشته است. با این حال، از یک سو قیام زید و ناسازگاری سیره سیاسی وی با سیره ائمه علیهم السلام و از سوی دیگر، مناظرات آن جناب با امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام و عدم پذیرش امامت و نصایح خیر خواهانه آنان زمینه مناسبی برای شکلگیری فرقه زیدیه شد.
از آن چه گفته شد، این نتیجه به دست میآید که زید و برخی از پیروان او آگاه به امامت امام باقر و امام صادق _ علیهما السلام _ بودند، اما احساسات فراگیر برخاسته از شهادت امام حسین علیه السلام و ستمگری دستگاه خلافت، آنان را به قیام وا داشت و پیروان زید برای تثبیت امامت زید، اندیشههای نادرستی را در باب امامت ارائه کرده، خود و برخی شیعیان را از امامان حقیقی دور ساختند.
3. طرح دعاوی مهدویّت
اندیشه مهدوی و قیام فردی از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آلههمواره در میان مسلمانان مطرح بوده است. این اعتقاد برخاسته از احادیث فراوان پیامبر صلی الله علیه و آله است. بر اساس گزارش‌های روایی و نبوی، مهدی علیه السلام چهره درخشان عالم هستی است که میتواند انسانها را از رنج و ستم برهاند و جهان را پر از عدل و داد کند.۴
1.. ر.ک: رجال الکشی، ج۲، ص۶۵۲، ش ۶۶۸.
2.. مناظره ابو الصباح کنانی با زید شاهد برداشت فوق و تغییر دیدگاه زید است. ابو الصباح کنانی نزد زید بن علی رفت و گفت: شنیدم که گفتهای امامان چهار نفرند که سه نفر آنان درگذشته و چهارمی قائم است. زید سخن ابو الصباح را تأیید کرد. ابو الصباح به او گفت: آیا به یاد داری در مدینه و در زمان حیات امام باقر علیه السلام میگفتی: ابو جعفر امام است و اگر برای او حادثهای رخ داد جانشینی دارد...؟ (ر.ک: رجال الکشی، ج۲، ص۶۳۹، ش ۶۵۶).
3.. شب چهارشنبه اول صفر قیام کرد و روز جمعه به شهادت رسید (ر.ک: تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۹۹ _ ص۵۰۴).
4.. ر.ک: الکافی، ج۱، ص۳۳۸، ح۷؛ کمال الدین، ص۲۸۸، ح۱؛ الغیبة للطوسی، ص۱۸۰، ح۱۳۸؛ الإرشاد، ج۲، ص۳۴۰؛ سنن أبی داود، ج۴، ص۱۰۷، ح۴۲۸۳؛ المصنّف لابن أبی شیبة، ج۸، ص۶۷۸، ح۱۹۴.
