می‌شود۱ و گاه به اختلاف احادیث با یکدیگر می‌انجامد۲ و گاه موجب می‌شود راوی روایت را بر اساس فهم خودش و بر خلاف ظاهر عرفی آن نقل نماید. در اینجا مثالهایی را میآوریم که در آنها ذهنیت راوی در نقل به معنا موجب ایجاد اشکال در استنباط می‌شود:
مثال1. در مثال زیر مسأله نقل به معنا به خاطر تفاوت ذهنیت دو راوی به اختلاف دو روایت از جهت سعه و ضیق حکم انجامیده است.
عن ابن محبوب، عن عبد الله بن سنان، عن أبی عبد الله علیه السلام قال: «كلُّ عصیرٍ أصابَته النارُ فهو حرامٌ حتی یَذهَبَ ثُلثاهُ و یَبقی ثُلثَه».۳
عن عبد الله بن المغیرة، عن عبد الله بن سنان قال: قال أبو عبد الله علیه السلام : «إن العصیر إذا طبخ حتی یذهب ثلثاه ویبقی ثلثه فهو حلال».۴
با توجه به روات دو حدیث مشاهده می‌کنیم که تمامی سند این دو حدیث قبل و بعد از حسن بن محبوب، در روایت اول و عبدالله بن مغیره، در روایت دوم یکسان است. گویا این دو نفر در یک جلسه درس این روایت را از عبدالله بن سنان شنیده و هر دو برای یک نفر گزارش کردهاند؛ اما الفاظ این دو روایت تفاوت دارد؛ به گونهای که برخی مانند شیخ الشریعه اصفهانی از روایت اول استفاده کردهاند که حکم حرمت مخصوص آب انگوری است که با آتش جوشیده باشد۵ و برخی استفاده کردهاند که با هر چیزی طبخ بشود، حکم حرمت می‌آید.
به نظر می‌رسد که یکی از دو روایت نقل به معنا باشد و اگر روایت اول را نقل به معنا و روایت دوم را نص بدانیم، دیگر جوشیدن با آتش قید نخواهد بود. شاید هم بتوان گفت که طبخ در زمان معصوم علیه السلام منصرف به پختن با آتش است و از این قید نمی‌توان تعدی کرد.
مثال 2. مرحوم صدوق روایاتی را در باره وقف نمودن اشیا برای مسجد در کتب
1.. از این جمله است روایات عمارساباطی که به علت عدم آشنایی کامل با زبان عربی به نقل به معنا میپرداخته و روایات او دارای ابهام شده است (بحوث فی علم الاصول، ج۷، ص۳۲-۳۳؛ وسائل الشیعه، باب ۳۵، از ابواب مکان مصلی، ح۵؛ کتاب الصلاة، ج۲، شرح ص۲۲۲).
2.. مفتاح الکرامة، ج۱۰، ص۵۲۸.
3.الکافی، ج۶، ص۴۱۹.
4.. همان، ص۴۲۰.
5.. افاضة القدیر فی احکام العصیر، ص۱۷.
