مختلفش نقل نموده است. ایشان در اکثر کتبش روایتی را با این الفاظ نقل مینماید:
عن أبی عبد الله علیه السلام قال: قلت له: رجلٌ اشتَری داراً فبقیَت عرصةٌ، فبناها بیتَ غلةٍ، أ توقَف علی المسجد؟ فقال: «ان المجوس أقفوا علی بیت النار».۱
ظاهر این روایت آن است که زرتشتیان _ که دینشان بر حق نیست _ بر آتشکدههایشان وقف میکنند. پس شما که دینتان بر حق است و مساجدتان خانههای خدا است، وقفتان بر آنها جایز است؛ اما خود مرحوم صدوق نهی از وقف بر مساجد را از این روایت فهمیده است. از همین رو، باب مورد نظرش را «باب العلة التی من اجلها لا یجوز الوقف علی المسجد» نهاده است. آن گاه ایشان در کتاب من لا یحضره الفقیه روایتی را با این الفاظ نقل مینمایند:
و سئل عن الوقوف علی المساجد، فقال: «لایجوز، فإن المجوس أوقفوا علی بیوت النار».۲
علامه مجلسی در باره این نقل صدوق میفرماید:
مرحوم صدوق از متن اصلی روایت نهی از وقف بر مساجد را برداشت نموده است و از این رو، در کتاب الفقیه به جای آن که خود روایت را نقل کند، آن را نقل به معنا کرده است. اصل متن روایت ظاهر در جواز وقف است و تنها احتمال کمی دارد که مراد معصوم علیه السلام نهی از آن باشد؛ در حالی که عبارات صدوق در فقیه صریح در منع است و این مسأله یکی از مفاسد نقل به معنا است.۳
3. نقل به معنا؛ روش بیان معصومان علیهم السلام و تلقی راویان
در باره دخالت ذهنیت راویان در پدیده نقل به معنا دو نکته باعث میشود با اطمینان بیشتری به روایات نگاه کنیم:
1. معصومان معلمان بشر بودهاند و تلاش میکردند تا مفاهیم مورد نظرشان را به مخاطبان انتقال دهند. از همین رو، با زبان مردم میان ایشان سخن میگفتند و در غالب سخنان روش عمومی محاورات را _ که پرهیز از بیان سخنان پیچیده غیر قابل نقل و فهم
1.علل الشرایع، ج۲، ص۹، باب العلة التی من أجلها لا یجوز الوقف علی المسجد؛ من لا یحضره الفقیه ج۴، ص۱۸۵.
2.من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۲۳۸.
3.. بحار الأنوار، ج۸۱، ص۶ - ۷.