با وجود سهل بن زیاد در سلسله سند، _ که در بارهاش اختلاف نظر وجود دارد _ ، صحیح معرفی کردهاند. همین خبر _ که با سند شهاب نقل شده _ بنا به گفته ابن حجر (م852ق) ضعیف است.۱ البانی سند عامی روایت دوم را تضعیف کرده و گفته است: «هذا سند ضعیف جدّاً».۲ در میان راویان خبر سوم، از کسانی که نامشان در کتابهای رجالی آمده، برخی ممدوح شمرده شدهاند و برخی دیگر مدح نشدهاند و حدیث مرفوع هم شمرده میشود. روایت وصایای پیامبر به ابوذر، یعنی خبر چهارم را تضعیف کردهاند.۳ مناوی سند روایت جابر (حدیث پنجم) را حسن معرفی کرده است.۴ روایت «انّما یتجالس الرجلان» (روایت هفتم) بنا به گفته بیهقی مرسل خوب است.۵ ترمذی حدیث «اذا حدث الرجل...»، یعنی حدیث هشتم را حسن توصیف کرده است.۶ روایت نهم، از عطا است که گفته میشود متوفای 110 و یا 115 هجری است. وی از تابعان به شمار میرود و خبر را مسند نقل نکرده است؛ گویی گفته خود او باشد، هر چند ممکن است مضمون آن را از روایات پیش از خود گرفته باشد. روایت دهم را عقیلی تضعیف کرده است.۷
تبارشناسی اخبار یاد شده، بر اساس نظر دانشیان اهل حدیث و رجال است، و میزان اعتبار آنها بر همین اساس است. همانگونه که آمد، اخبار یاد شده ترکیبی از خبر ضعیف و حسن و صحیح است، و با توجه به آن، ضعف برخی سندها جبران میگردد. افزون بر این، چون خبر از سنن و آداب نیکوست و مشمول ادله سنن و تسامح در آنها، میتوان از این زاویه هم نگاه مثبتی به آنها داشت. مهمتر آن که مفاد این خبر با مضمون آیاتی از قرآن
1.. فتح الباری، ج۱۱، ص۶۹.
2.. سلسلة الاحادیث الضعیفة، ج۴، ص۳۸۲.
3.. مصباح الفقاهة، ج۱، ص۵۰۲: و لكنّها ضعیفة السند. و ج۳۵، ص۴۹۵.
4.. عون المعبود، ج۱۳، ص۱۴۸. خبر «المجالس بالامانة الا ثلاثة» را ناصرالدین البانی تضعیف کرده و گفته است: «أَبی ذئْب ابن أَخِی جابر بن عبد الله، عن جابر بن عبد اللهِ روایت مرفوع است» (ر.ک: سلسلة الاحادیث الضعیفة، ج۴، ص۳۸۱). نویسندۀ عون المعبود در ادامه گفته است: «و رجاله ثقات رجال مسلم غیر ابن أخی جابر، فقد أغفلوه و لم یوردوه فی التهذیب و لا الخلاصة و لا التقریب و لا فی المیزان فی فصل فیمن قیل ابن أخی فلان. و الحدیث قال العراقی فی التخریج: رواه أبو داود من حدیث جابر من روایة أخیه غیر المسمی عنه. فالحدیث ضعیف الإسناد لجهالة ابن أخی جابر و منه تعلم أن رمز السیوطی لحسنه لیس بحسن و إن وافقه المناوی فی التیسیر».
5.. شعب الایمان، ج۷، ص۵۲۰. عبارت وی چنین است: «هذا مرسل جیّد».
6.. سنن الترمذی، ج۳، ص۲۰۳. هذا حدیث حسن و إنما نعرفه من حدیث ابن أبی ذئب.
7.. ضعفاء العقیلی، ج۱، ص۱۷۰.