معیار فعل اخلاقی در کتاب ایمان و کفر الکافی

سید حمید حسینی^۱

چکیده

مهم‌ترین مسأله‌ای که در فلسفه اخلاق مطرح می‌شود و شیوه پاسخگویی به آن، پایه‌های اصلی نظام‌های اخلاقی را شکل می‌دهد، معیار اخلاقی بودن رفتارهای آدمی است. پاسخ‌های متنوعی که در فلسفه غرب به این پرسش ارائه شده، مکاتب اخلاقی گوناگونی چون نتیجه‌گرایی، وظیفه‌گرایی و فضیلت‌گرایی را پدید آورده است. نوشتاری که پیش روی شماست، تلاش کرده است ضمن معرفی اجمالی این مکاتب و مروری گذرا بر دیدگاه دانشمندان مسلمان در این زمینه، معیاری را که پیشوایان اسلام برای اخلاقی بودن رفتارها بیان کرده‌اند، شناسایی و تحلیل کند. بدین منظور، متن کتاب ایمان و کفر از مجموعه ارزشمند کافی که در بر دارنده معتبرترین احادیث اخلاقی است، مورد تحلیل قرار گرفته است. این بررسی نشان می‌دهد که هیچ‌یک از مکاتب شناخته شده اخلاقی، انطباق کاملی با مبانی اخلاق اسلامی ندارد و نکات مطرح شده از سوی دانشمندان مسلمان نیز معمولاً خارج از محل دقیق نزاع است. معیار نهایی ارائه شده در این پژوهش برای فعل اخلاقی، اندازه انطباق رفتار هر کس با برداشت او نسبت به حقیقت است.

کلیدواژه‌ها: فلسفه اخلاق، اخلاق هنجاری، فعل اخلاقی، اخلاق ایمانی، الکافی.

درآمد

زیربنایی‌ترین موضوعی که در هر نظام اخلاقی می‌توان سراغ گرفت، تعریفی است که آن مکتب از فعل اخلاقی ارائه می‌دهد. برای ارائه این تعریف لازم است معیار مشخصی را در اختیار داشته باشیم تا هر رفتار اختیاری را با آن بسنجیم و بر اخلاقی یا غیراخلاقی بودن