پاسخهای طرفداران مکاتب گوناگون، بر خطاهای فراوانی که در این مسیر رخ داده، تأکید کرد، ولی از نگاهی دیگر میشود تلاشها و یافتههای ارزشمندی را دید که هر یک به جنبهای از گرایشهای متعالی در وجود انسان پرداخته و از زاویهای متفاوت به گوشهای از این دریای بیکران نظر افکنده است. با این نگاه، مجموعهای از نکات علمی و دقیق را در اختیار داریم که هر یک در جای خود درست و سودبخش است.
با این حال، در این باب نکتهای ظریف و بسیار مهم وجود دارد که بیتوجهی نسبت به آن، اصلیترین راهزن در این مسیر و رمز آسیبشناسی تحقیقات مشابه است. این نکته را باید در تعیین دقیق نقطه بحث و گفت و گو در زمینه معیار فعل اخلاقی جست و جو کرد. در واقع، عامل اصلی بسیاری از اختلاف نظرها و بهنتیجه نرسیدن تلاشها و گفت و گوها در مباحث مرتبط با فلسفه اخلاق، ابهام در محل نزاع و روشن نبودن مرز میان مباحث است. در موضوع معیار فعل اخلاقی نیز همین مشکل در اکثر منابع و تحقیقات مرتبط به چشم میخورد و راه حل آن، این است که بار دیگر محل نزاع را با دقت مشخص کنیم.
با تأمل دو باره در این باره، این نکته مهم آشکار میشود که معیار ارزشهای اخلاقی با موضوعاتی دیگر، مانند ارزشهای کلان اخلاقی، علت گرایشهای اخلاقی در وجود انسان و غایت و نتیجه این گرایشها کاملاً متفاوت است و نباید این موضوعات را با هم مخلوط کرد. ما در این بحث به دنبال ملاکی کلی میگردیم که با اتکا بر آن بتوان حقانیت و صدق هر نوع گزاره یا تعبیر اخلاقی را به صورت منطقی و مستدل ارزیابی کرد. در چنین بحثی سخن گفتن از ارزشهای مهم و زیربنایی، یا عواملی در وجود انسان که او را به سوی ارزشهای اخلاقی سوق میدهد، و یا اهداف و غایاتی که انسان از پایبندی به اخلاق میجوید، نوعی خروج از موضوع و بیدقتی نسبت به چارچوب بحث است. البته هر یک از این مطالب در جای خود، مهم و بسیاری از نکاتی که در باره آن بیان شده، مفید و راهگشا است.
بنا بر این، بر خلاف آنچه در بسیاری از نظریهها شاهد بودیم، نمیتوان ارزشهایی کلی را که دارای مصادیق گسترده است، ملاک هر نوع گزاره اخلاقی دانست؛ به عنوان مثال، اعتدال یا غیر دوستی و تلاش برای منافع و لذت عمومی، خود از ارزشهای کلان اخلاقی هستند؛ اگر چه بسیاری از رفتارها را میتوان به دلیل انطباق آنها با اعتدال یا غیر دوستی، اخلاقی دانست، ولی این بدان معنا نیست که هر یک از این ارزشهای کلان، خود به تنهایی ملاکی برای همه رفتارهای اخلاقی محسوب میشود؛ زیرا به آسانی میتوان