کتب اولیه و جوامع حدیثی شیعه شکل گرفت _ ادامه یافت. حدیث در دوره میانی _ که از اول قرن ششم تا پایان قرن نهم است _ با رکود مواجه شده و فعالیت اکثر محدّثان، به ویژه محدّثان شیعه کاهش یافت. دوره متأخران با آغاز قرن دهم و ابتدای حکومت صفویه شروع شده و تا پایان عصر صفوی (سال 1135ق) ادامه داشت. در این دوره از فعالیت محدّثان اهل سنت به شدت کاسته شد و حدیث در میان عالمان شیعه دو باره به رونق افتاد. در این نوشتار، ضمن معرفی هر دوره، در خلال بحث‌ها، نقش برجسته محدثان را در گسترش حدیث بیان می‌کنیم.
الف. متقدمان
در این دوره به ورود اسلام به خوزستان، اهمیت خوزستان در گسترش اسلام و تشیع، مذاهب، و وضعیت حدیث و تأثیرگذاری محدثان خوزستان در پنج قرن اول خواهیم پرداخت.
1. خوزستان دروازه ورود اسلام به ایران
در زمان عمر سپاهی از مداین و سپاهی از بصره به سوی خوزستان روانه شد و پس از چند مرحله نبرد، سپاه ایران به فرماندهی هرمزان شکست خورد و هرمزان اسلام اختیار کرد. سپاهیان ایرانی در شوشتر با شنیدن این خبر تسلیم شده و اسلام را پذیرفتند. پس از آن، شوش و جندی‌شاپور، بدون جنگ، تسلیم شدند و مسلمانان توانستند در سال هفدهم هجری بر تمام خوزستان مسلط شوند؛ گر چه برخی مورخان فتح خوزستان را در سال بیستم هجری می‌دانند.۱ در پی آن، شهرهای ایران، یکی پس از دیگری، به تصرف مسلمانان در آمد و ایرانیان اسلام اختیار کردند. بنا بر این، خوزستان دروازه ورود اسلام به ایران گردید. هم‌جواری با بصره _ که بسیاری از صحابه و شخصیت‌های بزرگ اسلامی و لشکریان اسلام در آن‌جا ساکن بودند _ نیز بر اهمیت آن می‌افزود. خوزستان از آغاز ورود اسلام با محدثان و شخصیت‌های برجسته جهان اسلام در ارتباط بوده و پس از حجاز و عراق (کوفه و بصره)، پایگاه مهمی در گسترش حدیث و ترویج فرهنگ اسلامی محسوب می‌شد.
2. مذاهب خوزستان
با جست و جو در منابع تاریخی در می‌یابیم که از آغاز ورود اسلام به خوزستان، اعتقاد به تشیع و اهل بیت _ علیهم السلام _ در این سرزمین رواج داشته است. در زمان خلافت
1.. البدایة و النهایة، ج۷، ص۹۵ - ۱۰۰؛ تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، ج۳، ص۱۵۷ و ۱۶۹ و ۱۹۸؛ فتوح البلدان، ج۲، ص۴۶۴؛ تاریخ الطبری، ج۳، ص۱۷۴ - ۱۷۵؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۴۸۶.
