رضا عليه السلام احاديث فراواني را انکار کردند؛۱ مانند اين نوع عرضه، دربارهي کتب بنيفضّال نيز وارد شده است که امام حسن عسکري عليه السلام در نهايت، روايات اين کتب را تأييد کردند و فرمودند:
«خذوا بما رووا و ذروا ما رأوا»
«روايات آنان را بگيريد و از اعتقادات آنان چشمپوشي کنيد.»۲
شيوهي عرضهي حديث موجب گشت، سادهانديشي از دايرهي حديث شيعه رخت بندد و دست جاعلان کوتهانديش ـ که کم هم نبودند ـ از دامان حديث کوتاه گردد.
4ـ سنجش روايات با ديگر قراين و شواهد حديثي
يکي ديگر از روشهاي مهمّ پالايش حديث که عموماً به وسيلهي محدّثان و ياران ائمّه عليهم السلام و با اشارهي ايشان انجام ميگرفت، سنجش روايات با ديگر احاديث و رواياتي است که از ائمّه عليهم السلام رسيده است. اين سنجش حديثي از قاعدهي مهمّ ردّ متشابهات به محکمات تبعيت ميکند؛ پس چه بسا که روايتي با سند صحيح از امام عليه السلام صادر شده است؛ امّا نظر نهايي اهلبيت عليهم السلام غير از آن بوده است يا روايتي رسيده که به ظاهر؛ تمام شرايط يک روايت صحيح را دارد؛ امّا مجعوله و موضوعه است که در اين موارد، سنجش متن و محتواي روايت با ديگر روايات و قراين، موجب تشخيص روايت صحيح از غير صحيح ميشود. قطعاً روايات مجعوله يا رواياتي که به سبب تقيّه صادر شده است، در بين ميراث حديثي اهلبيت عليهم السلام به اندازهاي نيست که بگوييم، معظم ميراث حديثي اهلبيت عليهم السلام از اين دسته از روايات است؛ پس استفاده از شواهد و قراين که در ذيل ميآيد، ما را براي رسيدن به تشخيص روايت صحيح از غير صحيح کمک ميکند:
الف) توجّه به ديگر روايات از ائمّه عليهم السلام: با عنايت به اينکه روايات اهلبيت عليهم السلام از يک سرچشمه نشأت ميگيرد، کلام هر کدام از ائمّه عليهم السلام قرينهي خوبي در جهت رسيدن به مراد اصلي ديگر روايات مشکوکه است. امام رضا عليه السلام دربارهي هماهنگي کامل روايات ائمّه عليهم السلام با يکديگر ميفرمايند: