نقش خانواده‌ي حديث در فهم متون نهج البلاغه

مهدي مرداني

چكيده

آنچه در اين مقاله سامان يافته است، بررسي تطبيقي احاديث «حلم» در نهج البلاغه با احاديث اين موضوع در ساير منابع روايي است که به منظور تبيينِ تأثير خانواده‌ي حديث در فهم كامل از يک مفهوم اخلاقي است؛ به عبارت ديگر، غرض از اين مقايسه آن است كه معلوم گردد بسنده كردن به متون نهج البلاغه در يك موضوع، نسبت به مطالعه ي تمام روايات مربوط به آن، چه ميزان در شناخت ما از حقيقت آن موضوع تفاوت خواهد داشت.
واژگان كليدي: خانواده حديث، نهج البلاغه، منابع روايي، حلم.
فهم دقيق كلمات اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) در نهج البلاغه هدف بزرگي است كه شارحان و مفسّران نهج البلاغه در رسيدن به آن تلاش هاي فراواني كرده اند و هر يك فراخور استعداد و توانايي خود گام هاي مفيدي برداشته‌اند؛ امّا از آن‌جا كه دست‌يابي به هر مطلوبي در گرو پيمودن مسير خاصّ و پيروي از شيوه منطقي آن است، براي رسيدن به مقصدِ فهم كلمات امام علي(عليه‌السلام) نيز بايد از روش و شيوه‌ي ويژه به آن بهره جست كه در دانش حديث به «روش فهم حديث» معروف است. اين روش نامه که خود به دو بخش اصلي فهم متن و فهم مقصود تقسيم مي‌شود، داراي مراحل متفاوتي است که تفصيل آن در کتاب‌هاي مربوط به اين موضوع آمده است. ^۱
يكي از مراحل مهم روش فهم حديث، تشكيل «خانواده‌ي حديث» است كه در رسيدن به فهم كامل و نهايي از كلام معصوم(عليهم‌السلام) نقش مهم و بارزي دارد. منظور از تشكيل خانواده‌ي حديث، يافتن احاديث مشابه، هم‌مضمون و ناظر به يك موضوع محوري است كه با شناختِ نسبت ميان آن‌ها با يك‌ديگر، به فهم دقيق حديث نزديك مي‌گرديم.
اهميّت تشکيل خانواده‌ي حديث بدين خاطر است که تمام رواياتي كه از معصومين(عليهم‌السلام) به ما رسيده است، از يك منبع واحد سرچشمه گرفته‌اند؛ از اين‌رو احاديث وارده از