عوامل پيدايش نسخ در آئين كامل و تامّ
از آنجاكه جوامع انسانى، گذشته از تفاوت شديد اوّليه، در گستره روزگاران نيز، تغييرات و تحوّلات بسيار عميقى مىپذيرند، علاوه بر قواعد ثابت، به قوانينى موقّت نيز، به دلائل گوناگون، نياز دارند كه موارد زير برخى ازآن دلائل است:
الف) نفوذ و رسوخ آداب و رسوم و قوانين پيشين: در جامعهاى كه تازه با قانون كامل و ايدهآل برخورد مىكند ازپيش، انبوهى از سنّتها و قوانين كهنه و ريشهدار، در جان و روان مردم آن جاى گرفته كه ازميان بردن و جايگزين ساختن آنها، بهيكباره، آسيبزا و بلكه ناشدنى است. بنابر اصول مسلّم علم مديريت، اقدام شتابزده نسبت به اينگونه تحوّلات، ايجاد مقاومت و جبههگيرى نموده سبب آشفتگى و ازهمپاشيدگى اجتماع مىشود كه اين، خود، نقض غرض از حاكميت قانون مىباشد.
نمونه بارز اين برخورد شتابزده، مبارزه با بردهدارى و بردهفروشى، در ايالات متحده امريكا، در روزگار رياست ابراهام لينكن (1860 - 1865 م) است كه نه فقط، سبب جنگهاى انفصال ميان شمال و جنوب كشور شد و آسيب و ويرانى مالى و روانى و اجتماعى بسيار بجاگذاشت بلكه عواقب ناگوار آن اقدام عجولانه، هنوزهم، پس از يكصدوسى سال، بهصورت تبعيض ظالمانه نژادى، و درگيريهاى مخرّب اجتماعى دامنگير آن جامعه است.
بنابراين، براى ريشهكن ساختن آرام آرام آداب و رسوم كهن، و رسيدن به مرحله جايگزينى قانون جديد ايدهآل، لازم است، گهگاه، يك سلسله مقرّرات موقّتى انتقالى وضع گردد كه پس از سرآمدن مدّتشان، منسوخ خواهند شد.
ب) دشوارى و تدريج طلبى برخى قوانين ايدهآل: پذيرش كامل و اجراى دقيق پارهاى ازاحكام ديانت خاتم، مستلزم يك دوره آمادگى تدريجى و تربيت مقدّماتى است. بهويژه كه، برخى از قوانين اجتماعى، نظير احكام كيفرى، تا قدرت و حكومت بدست مسلمانان نباشد امكان عملى نخواهدداشت. ازاينرو، نياز به
