ج) بررسي محتوا
مفادي که اين روايات در بردارنده آن هستند، از اين قرار است:
1. نهي از غلوّ درباره اهل بيت عليهم السلام ؛
اياکم و الغلوّ فينا ـ يا اسماعيل! لا ترفع البناء فوق طاقته، فينهدم؛ اياکم و الغلوّ کغلوّ النصاري؛ فانّي بريء من الغالين.
2. تأکيد بر عبوديت و بندگي اهل بيت عليهم السلام ؛
قولوا انّا عبيد مربوبون؛ اجعلونا مخلوقين؛ اجعل لنا ربّا نؤوب اليه؛ انّ لنا ربّا يکلأ بالليل و النهار، نعبده؛ لا تتجاوزوا بنا العبوديّة.
3. عظمت و بزرگي قدر و منزلت و فضايل اهل بيت عليهم السلام و ناتواني عقل بشري از درک و دست يافتن به آنها.
قولوا في فضلنا ما شئتم؛ ما عسي ان تقولوا؟ و الله ما خرج اليکم من علمنا الاّ الف غير معطوفة؛ قولوا ما شئتم و لن تبلغوا.
ائمه عليهم السلام در اين روايات با نهي از غلوّ، به اين مسأله مهم توجه دادهاند که در مواجهه با فضايل و مقامات اهل بيت عليهم السلام نبايد عبوديت و بندگي و خاکساري آنان در درگاه ربوبي را به فراموشي سپرد. وقتي امام علي عليه السلام ميفرمايد: «لا تتجاوزوا بنا العبوديّة؛ ما را از مرز بندگي فراتر نبريد»، خط قرمزي را تعريف ميکنند که در شناخت غلوّ و مواجهه با آن نکتهاي اساسي و مهم است. عبوديت و بندگي محض اهل بيت عليهم السلام يک امر جزئي و تشريفاتي براي آنان نيست، بلکه طبق اين روايات و دهها آيه و روايت ديگر، جوهره و پايه تمامي فضايل و مقامات اهل بيت عليهم السلام است. نفي ربوبيت و اثبات عبوديت و بندگي اهل بيت عليهم السلام لوازم بسيار زيادي به دنبال دارد که هر کس به آنها توجه داشته باشد، از افتادن در وادي غلوّ در امان ميماند.۱ از طرف ديگر، اين روايات به حقيقت ديگري نيز اشاره دارند و آن، اينکه اهل بيت عليهم السلام از درجهاي از کمال و فضايل برخوردار هستند که براي ديگران، امکان درک و دستيابي به آن وجود ندارد. عبارت «لن تبلغوا») و «ما عسي ان تقولوا؟» (با استفهام انکاري) بيانگر آن است که تلاشها براي درک و بيان اوج فضايل و جايگاه اهل بيت عليهم السلام با شکست مواجه خواهد شد، مگر آنکه با تمسک به اهل بيت عليهم السلام و آموختن از خود آنان به توصيف آنان بپردازيم. آري آنان در مقام و جايگاهي قرار دارند که هيچ طامع و آرزومندي، طمع و آرزوي ادارک و رسيدن به آن جايگاه را به خود راه نميدهد (ولا يطمع في ادراکه طامع۲ ). بنا بر اين، مفاد اين روايات اموري صحيح، قابل قبول و مورد تأييد قرآن و روايات است. تنها
1.. و شايد دعايي که شيخ طوسي، سيد ابن طاووس و ديگران نقل کرده‌اند، اشاره به همين موضوع داشته باشد. در عبارتي از اين دعا ـ که از ناحيه مقدسه نقل شده و به دعاي «رجبيّه» مشهور است ـ آمده است: «لا فرق بينک و بينها [بينهم] الاّ انّهم عبادك و خلقک». ر.ک: مصباح المتهجد، ص۸۰۳؛ الإقبال، ج۳، ص۲۱۴.
2.. فرازي از زيارت جامعه کبيره، ر.ک: کتاب من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۶۱۳، ح۳۲۱۳؛ تهذيب الأحکام، ج۶، ص۹۸، ح۱۷۷ و....
