معناشناسي روايات مرحومه بودن امّت مسلمان - صفحه 75

خذوا طاقة الأمر؛ شکيبايي کنيد و امر دين را به جد و جهد پي‌گيريد».۱ در اين روايت سخني از اين‌که امت مسلمان به سبب مرحومه ‌بودن، عذابي در سراي ديگر ندارند و فقط در همين دنيا عذاب مي‌شوند، نيامده است. بايد توجه نمود که اين روايت از موضوع مورد نظر، از دو تن ديگر از تابعان نيز نقل شده است؛ براي نمونه بخاري اين‌گونه مي‌گويد که ابوبُرده از مردي که پدرش از انصار رسول خدا صلي الله عليه و آله بود، اين حديث را شنيده است.۲ نيز از محمد بن حنفيه عباراتي مشابه با روايات اصل در منابع اهل سنت وارد شده است.۳
دو روايت ديگر از موضوع امت مرحومه در منابع اهل سنت آمده است که اشاره‌اي به موضوع دارد و به صورت مستقيم دلالتي بر آن ندارد. در روايت نخست، حزن بن عمرو مي‌گويد طي جنگي که در سرزمين روم داشته، شخصي نزد او آمده و او را که از «امت احمد» بوده، از «أمت مرحومه» خوانده است که خداوند پنج «فتنه» براي آنها مقدر کرده و پنج «صلوات» بر آنها ارزاني داشته است و در ادامه، از آن فتنه‌ها و صلوات‌ها نام برده است.۴ در روايت دوم، سه گزارش از سه تن از پيامبران الهي، داوود عليه السلام ، موسي عليه السلام ، و عيسي عليه السلام ، در باره مرحومه بودن امت مسلمان‌ آمده است.۵

بررسي مضمون وارزيابي دروني روايات امّت مرحومة

مقايسه اين ايده با قرآن

رسول خدا صلي الله عليه و آله امت خود را براي تشخيص سره و ناسره سخن خود به قرآن ارجاع داده است.۶ بنا بر اين، مراجعه به آيات قرآن مي‌تواند در بررسي انديشه امت مرحومه به ما ياري رساند. رجوع به قرآن نشان مي‌دهد که برتري امتي بر امت ديگر، مانند برتري قوم بني‌اسرائيل بر ساير اقوام،۷ يا حتي شخصي بر شخص ديگر، مانند برتري برخي رسولان بر برخي ديگر۸ ، در قرآن امري پذيرفته شده است. از ديگر

1.. متن اين نقل از روايت در سنن ابن‌ماجه اين‌گونه است: حدثنا جبارة بن المغلس، ثنا كثير بن سليم، عن أنس بن مالك، قال: قال رسول الله صلي الله عليه و سلم: «إن هذه الامة مرحومة. عذابها بأيديها. فإذا كان يوم القيامة، دفع إلي كل رجل من المسلمين رجل من المشركين. فيقال: هذا فداؤک من النار» (سنن ابن ماجه، ج۲، ص ۱۴۳۴؛ مجمع الزوايد، ج۱۰، ص ۶۹؛ مسند الشهاب، ج۲، ص ۱۰۰ و ۱۰۱؛ تاريخ مدينة دمشق، ج۴۱، ص ۴۴۲).

2.. تاريخ الکبير، ج۱، ص ۴۰؛ تاريخ الصغير، ج۱، ص ۲۸۳.

3.. متن روايت، در تفسير الطبري اين‌گونه است: قال [ابن حميد]: ثنا عمرو، عن محمد بن الحنفية، قال: إنها أمة مرحومة الظالم مغفور له، و المقتصد في الجنات عند الله، و السابق بالخيرات في الدرجات عند الله (تفسير الطبري، ج۲۲، ص ۱۶۱).

4.. الفتن، ص ۲۶.

5.. نقل سخن داوود توسط وهب بن منبه از آنچه در زبور خوانده بوده است (السيرة النبوية، ج ۱، ص ۳۲۹)؛ نقل سخن موسي توسط كعب الاحبار از آنچه در تورات خوانده بوده است (تاريخ مدينه دمشق، ج ۱۷، ص ۳۶۸)؛ نقل سخن عيسي توسط حمدا بن ابي سليمان از آنچه او در انجيل خواند بوده است (قصص الأنبياء، ج ۲، ص ۴۱۸؛ تاريخ مدينة دمشق، ج ۱۷، ص۳۶۸).

6.. براي نمونه ر.ک: الکافي، مقدمه.

7.. سوره بقره، آيه ۱۴۷؛ سوره بقره، آيه ۱۲۲.

8.. سوره بقره، آيه ۲۵۳؛ سوره اسراء، آيه ۵۵.

صفحه از 82