رافضي خوانده‌اند،۱ اما از وي به «معدن و منبع علم» و «مرجع علمي» تعبير کرده‌اند. او در کوفه از جايگاه علمي والايي برخوردار بود و شيعه و سني از او روايت مي‌‌کردند و علما با گرايش‌هاي گوناگون و متفاوت از او کسب علم مي‌‌نمودند.۲ او در اواخر دوره اموي، يک مرجع عمده در باره علوم ديني زمانش به شمار مي‌‌رفت، به طوري که بسياري از دانشمندان معروف اوايل دوره عباسي، نزد وي شاگردي کرده و از او به عنوان راوي قابل اعتماد و دانشمند، روايت حديث مي‌‌کردند؛ حتي اگر با عقايد شيعي او موافقت نداشتند.۳
علت توجه غاليان به جابر جعفي
توجه جابر به بطون آيات و احاديث۴ - که در برخي از روايات و اقوال منقول از او نيز بدان تصريح شده -۵ سبب گرديده که غاليان وي را از پيشکسوتان خويش شمرده،۶ از او به عنوان کسي که از اسرار، علوم الهي و مقامات معنوي و فوق انساني امامان عليهم السلام آگاه بود، ياد کنند.۷ يکي از مشهورترين گزارش‌ها در باره جابر - که مورد توجه غاليان قرار گرفته است - چنين مي‌‌گويد: وي بسياري از احاديث خود را براي ديگران نقل نکرد و از سوي امامان عليهم السلام دستور داشت تا بسياري از آن چه را که از ايشان شنيده بود، براي مردم آشکار نسازد.۸ يا آن که سر خود را در چاهي در بيابان
1.. موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۳۰۷.
2.. تاريخ الاسلام، ج۸، ص۵۹؛ الوافي بالوفيات، ج۱۱، ص۲۵.
3.. Modarressi، Tradition and Survival...، ۱، pp.۸۶ – ۸۷.
4.. احتمالاً امام باقر عليه السلام او را به توجه در بطون آيات و روايات تشويق و ترغيب کرده است؛ بنا بر روايت برقي، روزي جابر
از تفسير آيه‌اي از امام باقر عليه السلام پرسش نموده و امام عليه السلام به او پاسخ داده و پس از مدتي بار ديگر، از همان آيه پرسش نموده و جواب ديگري شنيده است. وقتي جابر علت اين اختلاف را از امام عليه السلام جويا شد، امام عليه السلام به او فرمود: «قرآن باطني دارد و باطن آن نيز باطني دارد و قرآن ظاهري دارد و آن ظاهر، ظاهر ديگري دارد. هيچ چيز دورتر از خرد آدميان در تفسير قرآن نيست...».
در روايتي ديگر از اصل جعفر بن محمد بن شريح حضرمي، امام باقر عليه السلام به جابر فرموده است: «حديث ما دشوار و دشوار شده (صعب مستصعب) است. ايمان نمي‌آورد بدان مگر فرشته مقرب يا نبي مرسل يا بنده‌اي که خداوند قلبش را به ايمان امتحان کرده است. اگر آن را فهميديد، بپذيريد و اگر نفهميديد آن را به ما واگذار کنيد»؛ ر.ک: اصل الحضرمي، در: الاصول ستة عشر، ص۶۰ - ۶۱؛ المحاسن، ج۲، ص۳۰۰؛ رجال الکشي، ص۱۹۳ - ۱۹۴؛ در باره حديث دشوار بودن فهم کلام آل محمد صلي الله عليه و آله ، ر.ک: بصائر الدرجات، ص۴۰ - ۴۵؛ بحار الانوار، ج۲، ص۱۸۲ - ۲۱۲؛ اين گونه احاديث مورد سوء استفاده غاليان قرار گرفته است. ر.ک: مجموع الاعياد، ص۵؛ ام الکتاب، ص۱.
5.. براي نمونه ر.ک: تفسير العياشي، ج۱، ص۴۹، ۵۰.
6.. See.Jafri، The Origins and Early Development of Shi'a Islam، p.۳۰۲ – ۳۰۳.
7.. ر.ک: بحوث في علم الاصول، ج۱، ص۲۸۵؛ و نيز:
Modarressi، Tradition and Survival...، ۱، p.۸۹.
8.. ر.ک: کمال الدين، ص۲۵۳؛ رجال الکشي، ص۱۹۲ - ۱۹۴؛ اختصاص، ص۲۷۱ - ۲۷۲.
