كافى و اصول اربعمأة - صفحه 10

بن عقده زيدى (متوفى 333) است اگر چه اين كتاب، مستقلاً در دسترس نيست، اما نقل تمامى آن در رجال شيخ طوسى، آن را از نابودى و انهدام نجات بخشيده است. شيخ طوسى در مقدمه كتاب رجال خود مى فرمايد: من از اصحابمان كسى را نديده ام كه كتاب جامعى در باره راويان ائمه عليهماالسلامنوشته باشد، مگر آنچه كه ابن عقده در باره رجال حضرت صادق عليه السلام نوشته است. ابن عقده در اين باب، نهايت كوشش خود را نموده است. اما رجال ساير ائمه را متذكر نشده است. من هر چه را كه او ذكر نموده، ياد كرده و بعد از آن نيز كسانى را كه او متذكر نشده است درج نموده ام.
شيخ در رجال خود در فصل مربوط به حضرت صادق عليه السلام ، اسامى 3223 نفر از راويان آن حضرت را برشمرده است ( رجال طوسى، ص 142 ـ 342) ضمن آنكه در مقدمه كتاب مى گويد:
من تضمين نمى كنم كه اصحاب ائمه عليه السلام منحصربه اينها باشند كه من ذكر نموده ام، زيرا اسامى راويان حديث ضبط شده نيست وبه دليل كثرت و پراكنده شدن شان در شرق و غرب عالم،نمى توان آنها رامحصور ومعدود نمود،اما اميدوارم آنچه ازنظرم افتاده،اندك باشد.وبه هرحال،انسان درمقابل وسع وطاقتش مسئول است.(رجال طوسى، ص2)
نخستين كتابى كه با عنوان مؤلفان اصول اربعمأه نوشته شده است، كتاب ابوالحسين احمدبن الحسين بن عبيدالله معروف به ابن غضائرى است. شيخ طوسى در مقدمه كتاب فهرست خود در اين باره مى نويسد: من گروه بسيارى از بزرگان اصحاب حديث شيعه را ديدم كه فهرست كتابها و تصنيفات و اصول شيعه را نوشته اند، اما استقصاى كامل در اين باب ننموده، بلكه بيشتر آن كتابها را ذكر نكرده اند و مقصودشان ذكر كتابهايى بوده كه به روايات آنها اختصاص داشته و يا در كتابخانه هاى آنها موجود بوده است. و هيچكس متعرض آن كتابها نشده، جز ابن غضائرى كه دو كتاب در اين باب نگاشته است، يكى در باره مصنفات و ديگرى در باب اصول. وى به اندازه توانايى خود در اين باب كوشيده است. اما نسخه اى از اين دو كتاب برداشته نشد و او در گذشت و بنابر آنچه مى گويند، بعضى از ورثه او تصميم به نابود كردن اين دو كتاب و ساير نوشته هاى او گرفتند. (الفهرست، ص1)

صفحه از 17