كافى و اصول اربعمأة - صفحه 11

فهرست ديگرى كه از اصول و مؤلفين آنها نوشته شده، «فهرست» شيخ طوسى است. لكن شيخ در آن كتاب، اصول و كتب را تفكيك نكرده بلكه هر دو را توأمان مى آورد. وى در اين باره مى گويد:
بر تأليف كتابى كه مشتمل بر ذكر مصنفات و اصول باشد مصمم شدم و براى هر كدام (يعنى مصنفات و اصول) بابى جداگانه اختصاص ندادم تا كتاب مفصل نشود. زيرا بعضى از مصنفين هستند كه داراى اصل نيز مى باشند، آنگاه بايد در هر دو بخش نام يك شخص بيايد و كتاب طولانى خواهد شد. (همان مدرك، ص 2)
در كتاب فهرست، شيخ طوسى اسامى 892 تن از مؤلفان كتب و اصول را ذكر مى كند و كتابهاى هر يك را بر مى شمرد كه گاهى تعداد كتابهاى يك مؤلف، بالغ بر 200 جلد مى گردد. مثلاً پيش از آنكه نام كتابهاى محمدبن مسعود عياشى ذكر شود، مى گويد: له كتب كثيره تزيد على مائتى مصنف. (همان مدرك، ص 317)
محمدبن ادريس حلى (م 578 يا 598) در پايان كتاب سرائر خويش، بابى دارد تحت عنوان: «الزيادات فيما انتزعته و استطرفته من كتب المشيخة المصنفين و الرواة المحصلين، و ستقف على اسمائهم». يعنى: باب زيادات كه آن را از كتب استادان مؤلف و راويان محصل برگزيده ام و بر اسامى ايشان بزودى واقف خواهى شد.
آنگاه علاوه بر اساس مصنفين، مطالبى از رسائل ايشان را نيز ذكر مى كند. از جمله ايشان: موسى بن بكر، معاويه بن عمار، احمدبن محمدبن ابى نصر بزنطى، ابان بن تغلب، جميل بن دراج، ابو عبدالله سيارى، حسن بن محبوب سراد، محمدبن على بن محبوب، محمدبن عبدالله بن جعفر الحميرى، جعفربن محمدبن سنان دهقان، عبدالله بن بكيربن اعين، ابوالقاسم بن قولويه، صفوانى، احمدبن ابى عبدالله برقى مى باشند. (سرائر، ص 465 ـ 490)
مرحوم شيخ آقا بزرگ تهرانى در كتاب «الذريعه» در باره اصول و مصنفات اصحاب ائمه عليهماالسلام بحث كرده و فهرست بلندى در اين باب ارائه كرده است. وى ذيل كلمه «اصل» مقدمه اى در اهميت اصول دارد و در دنباله، نام 117 اصل و مولف آن را بر مى شمرد. (الذريعه الى تصانيف الشيعه، ج 2، ص 125 ـ 167)

صفحه از 17