«ظلوم» و «جهول» مدح انسان یا مذمت انسان؟ (تحلیلی از آیۀ 72 سورۀ احزاب)

نشریه : پژوهش‌های قرآن و حدیث

نویسنده : پديدآورنده : رضا مهدیان فر
پديدآورنده : سید محمود طیب حسینی

چکیده :

آیۀ 72 سورۀ احزاب از مشکل‌ترین آیات قرآن است که مفسران در فرازهای مختلف آن دارای آرای مختلفی هستند. از جمله فرازهای این آیه، عبارت "إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولا" است که دیدگاه‌های مختلف مفسران را به دنبال داشته و به گونه‌ای سرگردانی در فهم آیه را در پی دارد. شمار زیادی از مفسران، این عبارت را سرزنش انسان دانسته‌اند و گروهی از مفسران متأخر، با برداشتی متفاوت، آن­را مدح انسان دانسته‌اند. در این مقاله، با مراجعه به بیش از 150 تفسیر، به 10 معنا از ظلوم و 14 معنا از جهول در تفاسیر، دست یافتیم که بیشتر این آرا، از معنای واقعی این دو وصف در آیۀ شریفه به دور هستند. با بررسی و نقد دیدگاه مفسران طرفدار ذم انسان و دیدگاه طرفداران مدح، ادلۀ هر دو گروه را ناتمام یافتیم. براساس یافته‌های پژوهش، این دو وصف به ویژگی طبیعی و اختصاصی انسان‌ها اشاره دارد که زمینۀ پذیرش امانت از سوی خدا شده تا در سایۀ آن، خود را از ظلم و جهل رهانیده و به عدل و معرفت برساند. از این­رو، این عبارت به­رغم سرزنش‌نما بودن، ذم انسان نمی‌باشد. چنان­که برداشت مدح انسان از این اوصاف نیز دشوار و غیر قابل­پذیرش است، و این دو صفت، تنها به بیان ویژگی‌های اختصاصی انسان اشاره دارد.