همه واقعيّات موجود در جهان و كل اشياء عالم هستى ـ على رغم بيگانگى و تباينى كه بين آنها وجود دارد ـ در اصل ذات و حقيقت خود، با يكديگر تشابه و تسانخ دارند، و يكپارچه همه يك حقيقت واحده را تشكيل مىدهند و اختلاف آنها با يكديگر، از قبيل اختلاف مراتب يك شىء واحد است، مانند اختلاف درجات نور و اختلاف مراتب حركت شديد و ضعيف.
از اين مطلب، ذات بارى تعالى را نيز استثناء نمىكنند، جز اينكه مىگويند: ذات اقدس او مرتبه اعلاى اين حقيقت است، و ما سوى همه مراتب نازله و متعلقه به او مىباشند، به طورى كه مىتوان گفت : ذات پاك او اصل هستى است و بقيه موجودات پرتوى از او هستند. و به تعبير عارفانه: او، كل واقعيّت است (بسيط الحقيقة كل الاشياء) به عبارت ديگر: هستى = خدا.
براساس اين عقيده، بين ذات خدا و حقائق اشياء مغايرتى وجود ندارد و تنزيه حق تعالى از مشابهت با خلق، به نفى حدود برمىگردد (نه مغايرت حقائق)
ولى از سخنان حضرت اميرالمؤمنين و ديگر امامان از فرزندانش ـ صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين ـ چنين استفاده مىشود كه هيچگونه مشابهت و مسانختى بين خدا و خلق وجود ندارد.
ان الله تعالى خِلو من خلقه و خلقه خِلوٌ منه (بحارالانوار ج 3 ص 263 و 322)
«همانا خداى تعالى بيگانه و تهى از آفريدگان است و آفريدگانش بيگانه و تهى از اويند»
بلكه پايه اصلى معرفت خدا، همين مغايرت تامّه است، به طورى كه اگر كسى خدا را به خلق او قياس كند، اصلاً او را نشناخته است.
اى برتر از خيال و قياس و گمان و وهموز هرچه گفتهاند و شنيديم و خواندهايم
چنانكه در مقاله قبل، از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام نقل كرديم:
كسى كه خدا را به غير او تشبيه كند، او را قصد نكرده و ديگرى را به جاى او گرفته است: ولا ايّاه عنى من شبّهه.و به عبارت مختصر و مفيد، خدا همان است كه:ليس كمثله شىء.
