اسامى و اوصاف قرآن در نيايش ختم قرآن صحيفه سجاديه - صفحه 47

اختصار ـ در يكى از انواع چهارگانه زير دسته‏بندى شده است:
نوع الف ـ مفرد و مستقيم: اسامى و اوصافى هستند كه مفرد هستند و هم مستقيما در عبارات دعا به چشم مى‏خورند. مانند اسم «كتاب» و اسم (يا وصف) «نور» كه عينا در عبارت «اللهم انك اعنتنى على ختم كتابك الذى جعلته نورأ» موجود است.
نوع ب ـ مركب و مستقيم: شامل اسامى و اوصاف غير مفرد (مركب) كه مستقيما ـ و بدون كمترين تكلّفى ـ از ظاهر عبارات دعا به دست مى‏آيند. مانند اسم يا وصفِ «الذى انزله اللّه نورا» ، يعنى «آن (كتابى) كه خداوند به صورت يك حقيقت نورى فرود آورده است». روشن است كه «انزال (يا تنزيل) نورى قرآن از جانب خداوند»، معنايى بيشتر و فراتر از معناى لفظ مفرد «كتاب» يا وصف مفرد «نور» افاده مى‏كند، حتى اگر مثلاً چنين معنايى تفصيل همان معناى لفظ مفرد «نور» و ـ بنابر اصطلاح ـ در طولِ آن تلقى گردد.
نوع ج ـ اسامى و اوصاف غيرمستقيم يا استخراجى (مركب يا مفرد): اين نوع، تقريبا شبيه قسم دوم است، با اين تفاوت كه قدرى تفسيرى‏تر از آن است. به اين ترتيب كه براساس تفسير و بيان معنايى كه در خود عبارات آمده، نوعى اسم يا وصف از آن استخراج مى‏گردد. مانند «مفصّل» يا «مفصّل من اللّه» كه از عبارت: «و جعلَتُه... و كتابا فصّلته لعبادك تفصيلاً» : «و آن را قرار دادى... كتابى كه براى بندگانت تفصيلش دادى»، استخراج و به دست آمده است. و يا وصف «حَسَن العبارة» (نيكو عبارت) كه از مضمونِ عبارت زير استخراج مى‏گردد: «سَهّلت جواسى السنتنا بحسن عبارته...»: «(خدايا)... تو سختى زبان‏هاى ما را با نيكويى و خوبى عبارت (پردازى) قرآن آسان و روان فرمودى».
نوع د ـ اسامى و اوصاف مفهومى و استنباطى: كه تا حدودى شبيه به گروه سوم است، اما استخراج اسم يا وصف در آن، قدرى بعيدتر و به تعبيرى پيچيده‏تر از دسته سوم است. اما درعين حال در اثر تفكر و تعمّق در معنا و مفهوم عبارات دعا، همراه با برخى قرائن و گاه بدون آن، چنين وصف يا اسمى براى قرآن استنباط مى‏گردد. مواردى از اين قسم توصيف‏هاى استنباطى به ويژه در اواخر دعا به چشم مى‏خورد. مثلاً اين توصيف مركب درباره قرآن: «كتابى كه دورافتادگان از نور (دانش و تربيت) آن ... با گرفتار شدن در چنبر آرزوها و فريبكارى دنيا به هلاكت مى‏افتند.»، از عبارات زير به دست

صفحه از 79