«ما او را به راه، هدايت كرديم، خواه شكرگزار باشد و خواه ناسپاس.»
خداوند سبحان، راه خير و شر را به انسان نشان داد، معرفت به آن دو را در دل او پديد آورد، او را در اختيار آن دو آزاد گذاشت. در نتيجه او به اختيار، يكى از آن دو را برمىگزيند و ايمان و كفر، بستگى به اختيار او دارد. انسان اگر جحود يعنى راه شرّ را برگزيند، كافر مىشود و اگر راه خير را اختيار كند، مؤمن مىگردد.
نكتهى اساسى در اين روايت آن است كه معرفت نسبت به راه خدا و راه شيطان، از ناحيه خداوند سبحان به انسان داده مىشود و اوست كه اين معرفت را در دلهاى بندگانش پديد مىآورد. معلوم است كه راه خدا بدون معرفت خدا معنا ندارد. پس روايت به ملازمه دلالت دارد كه معرفت خدا نيز، به فعل خدا براى انسان حاصل شده است و خداوند متعال، پيش از معرفى راه خود، بايد نفس خويش را به او بشناساند تا انسان راه خدا را بشناسد و با ميل و رغبت به سوى او در راه او حركت كند.
2ـ 6. سليمبنقيس پرسشهايى از اميرالمؤمنين عليه السلام پرسيد و پاسخ گرفت:
قُلْتُ: يا أَميرَالمـُؤْمِنينَ! مَا الإيمانُ وَ مَا الإِسلامُ؟ قالَ: «أمّا الإيمانُ فَالإقرارُ بِالْمَعْرِفَةِ، وَ الإِسلامُ فَما أَقرَرْتَ بِه وَ التَّسليمُ وَ الطّاعَةُ لَهُم.» قُلتُ: الإِيمانُ الإِقرارُ بَعدَ المَعْرِفَةِ بِهِ؟ قالَ: «مَن عَرَّفَهُ اللّهُ نَفسَهُ وَ نَبِيَّهُ وَ إِمامَهُ ثُمَّ أَقَرَّ بِطاعَتِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ.» قُلتُ: المَعرِفَةُ مِنَ اللّهِ وَ الإِقرارُ مِنَ العَبدِ؟ قالَ: «المَعرِفَةُ مِنَ اللّهِ دُعاءٌ وَ حُجَّةٌ وَ مِنَّةٌ وَ نِعْمَةٌ، وَ الإِقرارُ مِنَ اللّهِ قَبولُ العَبدِ، يَمُنُّ عَلى مَن يَشاءُ، وَ المَعرِفَةُ صُنعُ اللّهِ تَعالى فِي القَلبِ وَ الإقرارُ فِعالُ القَلبِ مِنَ اللّهِ وَ عِصمَتُهُ وَ رَحمَتُهُ.» 1
پرسيدم: اى اميرمؤمنان! ايمان و اسلام چيست؟
فرمود: «ايمان اقرار به معرفت است و اسلام، آن است كه بدان اقرار كردهاى و تسليم و اطاعت از آنان است.»
گفتم: ايمان، اقرارِ بعد از معرفت به شيء است؟
1.كتاب سليم ۲ / ۶۱۰ـ ۶۱۱ ح ۷.
