بنابراين، همان‏طور كه كربن مى‏نويسد: اگر پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله ‏وسلمفرمود: «زمان شكل دايره‏اى دارد» (استداره‏الزمان)، نمى‏خواست بگويد كه در مقطع تجلّى زمينى حضرتش زمان به مبدأ خويش باز مى‏گردد، بلكه حقيقت مابعدالطّبيعى محمّدى در آغاز رسالت انبيا قرار داشت و تجلّى زمينى اين حقيقت هم خاتم نبوّت است و هم خاتم انبيا. اين نقطه در آنِ واحد، هم نقطه فرجامين نبوّت است‏ـ كه حقيقت محمّدى همچنان در آن مخفى مى‏ماندـ و هم نقطه آغازين دور تجلّى آن، حكايت از لحظه ممتاز تعادل ميان ظاهر و باطن دارد. (11: ص 77ـ 78) به عبارت ديگر، دور نبوّت محمّدى جامع ميان ظاهر و باطن است.
تنزيل به خودى خود، كافى نيست. تنزيل در كنار تأويل، كمال مى‏يابد. «تنزيل به بيان دقيق، به معناى دين شريعت، همان نصّ كلام خداست كه فرشته [ جبرئيل] به پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله ‏وسلمالقا كرده است. تنزيل به معناى فروفرستادن وحى از عالم بالا است.» ولى «تأويل به لحاظ ريشه لغوى و به صورت معكوس، به معناى بازگرداندن، به عقب بردن، بازگشت به اصل خويش و به مكانى است كه از آن آمده‏ايم و در نتيجه، به معناى بازگشت به معناى حقيقى و اصيل يك متن است. (12: ص 29) همان‏طور كه در «كلام پير»، اثرى فارسى در زمينه عرفان اسماعيليّه، آمده است، «تأويل از اوّل است و اوّل چيزى به اصل خود رسانيدن... پس صاحب تأويل آن كس باشد كه سخن را از ظاهر خود برگرداند و به حقيقت آن برساند.» (همان)
گويا بدون تأويل، غايت تنزيل تحقّق نمى‏يابد. اگر تنزيل از سوى خداى حكيم است، ممكن نيست اين تنزيل بى‏هيچ هدفى تا بى‏نهايت ادامه پيدا كند. اين تنزيل بايد هم خود به غايتى ختم‏شودوهم‏مخاطب خويش رابه غايتى برساند واين غايت نمى‏تواند چيزى درمرتبه بشرى وناسوتى ماباشد.بنابراين،چنين غايتى،در نوعى بازگشت به اصل، در «به اصل خود رسانيدن» محقّق مى‏شود و آن غايت همان است كه مبدأ تنزيل بوده است. به عبارتى، مبدأ تنزيل عين منتهاى تأويل است.
4. بحث هانرى كربن درباره تأويل، ژرفاى خاصّى دارد. تأويل به اين معنا راه را بر هر گونه تقليل‏گرايى (reductionism) در مورد زبان وحى مى‏بندد. ديگر نمى‏توان