بررسی سندی و متنی روایات اسباب نزول آیات «إفک» در تفاسیر فریقین

نشریه : پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی

نویسنده : پديدآورنده : حسین علوی مهر
پديدآورنده : علی سیفی عارف

چکیده :

بررسی روایاتِ شأن و سبب نزول آیات قرآن، یکی از مباحثی است که در تفسیر و تبیین برخی از آیه‌ها، بهره برده می‌شود. در منابع تفسیری شیعه و اهل‌سنت دربارۀ آیات «إفک» در سورۀ نور، دو شأن نزول نقل شده است که در بیان مصداق آن‌ها اختلاف‌نظرِ جدی وجود دارد. در روایت نقل‌شده تفاسیر شیعی، افترازننده، عایشه و موردِ اتهام، ماریۀ قبطیه معرفی شده است؛ اما در گزارش تفاسیر عامه، عایشه موردِ اتهام و منافقان، افترازننده هستند. بر اساس فرایند مباحث حدیث‌شناسی و اعتبارسنجی روایات، دو روایت مزبور در شأن نزول آیات، به تحلیل متنی و سندی نیازمندند. این مقاله به بررسی اعتبارسنجی سندی و متنی روایاتِ سبب نزول در ذیل آیات «إفک» پرداخته و اشکالات وارده و نیز میزان کارکرد و تأثیرگذاری آن‌ها در تبیین و هدف آیات مربوطه در تفاسیر شیعه و سنی را بیان می‌کند. یافته‌های پژوهش بر اساس روش تحلیلی، توصیفی و انتقادی، نشان می‌دهد که روایات منقول به‌ویژه آنچه در منابع اهل‌تسنن آمده، از اعتبار بالایی برخوردار نیستند و محتوای آن‌ها با اشکالات فراوانی مواجه است و بیان آن‌ها نه‌تنها در اهداف تفسیری ضرورتی ندارد؛ بلکه موجب اختلافات بیشتر بین فریقین نیز می‌گردد.