عصر مهدويت در تفسير ابوالفتوح رازى رحمه‌‏الله - صفحه 413

در مورد ضمير در «ليظهره» كه به چه مرجعى باز مى گردد، نزد مفسرين اختلاف است. برخى آن را به رسول خدا صلى الله عليه و آله باز گردانده و برخى ديگر به «دين الحقّ» مرتبط دانسته اند؛ به اين معنا كه دين اسلام بر همه اديان غلبه خواهد كرد. قرائن و شواهد مؤيّد احتمال دوّم است؛ زيرا:
اولاً، مطابق قاعده «الأقرب يمنع الأبعد» ضمير بايد به «دين حق» باز گردد؛ زيرا از «رسول» نزديك تر است.
ثانياً، بين غالب و مغلوب بايد مناسبت باشد؛ به اين معنا كه اگر دين مغلوب اديان غير اسلامى است، دين غالب نيز بايد از جنس دين باشد كه همان دين اسلام است.
تطبيق آيه بر عصر ظهور: گروهى از مفسّرين آيه را به عصر ظهور امام زمان عليه السلامتفسير كرده اند؛ زيرا تنها در آن زمان است كه هيچ كس در روى زمين نيست، جز آنكه وارد دين اسلام شده يا تحت سلطه اسلام است. ۱ و برخى نيز معناى آيه را عام و داراى مصاديق مختلفى دانسته اند كه كامل ترين مصداق آن، عصر ظهور حضرت مهدى عليه السلام است. ۲
فخر رازى مى گويد:
«اين بشارت از طرف خداوند است و بايد در آينده تحقق يابد و طبق روايات در زمان حضرت عيسى و حضرت مهدى عليهماالسلام تحقق خواهد يافت». ۳
طبرى مى گويد:
«در زمان نزول حضرت عيسى تمام اديان باطل و نابود مى شوند و تنها دين اسلام بر همه اديان غلبه خواهد كرد». ۴

1.تفسير ابن ابى حاتم، ج ۱، ص ۲۱۱؛ تفسير قرطبى، ج ۸، ص ۱۲۱؛ تفسير فخر رازى، ج ۱۲، ص ۱۰۴؛ تفسير ثعلبى، ج ۵، ص ۳۵.

2.مجمع البيان، ج ۵، ص ۳۸.

3.تفسير فخر رازى، ج ۱۲، ص ۱۰۶.

4.جامع البيان، ج ۱۳، ص ۱۰۹.

صفحه از 428