گردن نهند حقّ را به عنف.
و ابو سلمه روايت كند از عايشه كه گفت: رسول عليه السلام گفت: روزگار به سر نشود تا مردمان لات و عزّا نپرستند. گفت: من گفتم: يا رسول اللّه ! من نپنداشتم كه اين باشد پس از آنكه خداى تعالى اين آيت بفرستاد: «لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ» . گفت: اين باشد مدّتى چندان كه خداى خواهد. آن گه خداى تعالى بادى خوش بفرستد و هر كس را كه در دل او مثقال ذرّه اى خير باشد او را قبض كند تا نماند، الاّ آنان كه در دل ايشان خيرى نباشد و مردم برگردند و با دين پدران شوند...». ^۱
توضيح كلام ابوالفتوح: ابوالفتوح رازى در ابتدا مى گويد كه در تفسير آيه فوق نزد مفسّران اختلاف است. برخى ضمير «ها» را در «ليظهره»، به رسول خدا برمى گردانند كه با اين احتمال آيه از بحث مهدويت و ظهور حضرت مهدى عليه السلام در آخر الزمان خارج مى شود و اشاره به عصر ظهور اسلام و بعثت دارد.
احتمال دوّم آن است كه آن ضمير، به «دين حق»، كه همان اسلام است، باز گردد؛ همان گونه كه از ابو هريره و ضحاك رسيده است. بنابراين احتمال، آيه مربوط به عصر ظهور است و اين احتمال از جهاتى مورد تأييد است:
1. با ظاهر آيه سازگارى دارد؛
2. مطابق روايات اهل سنت است؛
3. مطابق رواياتى از امامان شيعه است.
بررسى آيه: مقصود از هدايت در كلمه «بالهدى»، هدايت الهى است كه رسول خدا را با آن مبعوث كرده است، و مراد از «دين حق» همان دين اسلام است كه شامل عقايد و احكام و مجموعه معارف الهى مى گردد.