ابوالعباس، احمد بن محمد بن سعید بن عقده، یکی از محدثان زیدی قرن سوم و چهارم هجری است که بیش از سی عنوان کتاب، در حوزه‌های گوناگون علوم اسلامی نگاشته که اکثر قریب به اتفاق آنان، از بین رفته است؛ هرچند محتوای بخشی از آثار وی، در آثار بعدی آمده است. در این مقاله تلاش شده با توجه به احادیث بازمانده از ابن عقده در کتاب‌های گوناگون، موقعیت حدیثی و علمی وی بررسی شود تا مشخص شود او چه سهمی در گسترش و انتقال علوم اسلامی داشته است. در نهایت در این پژوهش، اثبات می‌شود ابن عقده در مهم‌ترین حوزه‌های اسلامی (اخلاق، تاریخ، تفسیر و فقه) کتاب نگاشته که سهم تاریخ، از همۀ آن‌ها بیشتر است و در حوزۀ تاریخ، در سه گرایش (تاریخ اسلام، رجال و مناقب نگاری) تألیف شده که سهم مناقب نگاری، از آن دو گرایش دیگر، بیشتر است.

اعتماد متقابل پیروان مذاهب اسلامی و تلاش برای ایجاد وحدت و تشکیل امت واحد، اصل مهمی است که در قرون طلایی اسلام سرلوحه تکاپوی اندیشمندان حکیم بوده است. فراموشی این اصل مهم در پی حوادث تاریخی ناگوار در طول قرنهای متمادی، باعث افتراق بیشتر مذاهب و وهن امت اسلامی شده است. یکی از بارزترین زمینه‌هایی که می‌توان اعتماد متقابل و تبادل علمی ـ فرهنگی بین مذاهب را در آن مشاهده نمود، نقل روایت از راویان سایر مذاهب است. شیعه و اهل‌‌سنت، بخش چشمگیری از روایات خود را از راویان یکدیگر نقل کرده‌اند. عبّاد بن یعقوب رواجنی از راویانی است که به‌‌رغم ابراز تشیع خود و تبلیغ آن، مورد احترام و شایسته اعتماد بزرگان حدیثی اهل‌سنت بوده است. روایات متعدد ایشان در کتب حدیثی اهل‌‌سنت و اعتماد وافر به ایشان، به حدّی است که شیخ طوسی ـ محدث و رجالی مشهور شیعه ـ را درباره تشیع عبّاد بن یعقوب به تردید انداخته است. این مقاله که به روش توصیفی ـ تحلیلی تدوین شده، در صدد اثبات چند مسئله مهم است: 1. یکی بودن عبّاد بن یعقوب رواجنی و عبّاد ابوسعید عصفری 2. تشیع عبّاد و ابراز آن و دعوت به سوی آن 3. اعتماد محدثان مشهور اهل‌‌سنت به عبّاد، به‌رغم علم به تشیع ایشان.

یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین منابع حدیثی شیعه، در بررسی زندگانی پیامبر(ص)، کتاب کافی نوشتۀ کلینی است. کلینی ذیل «ابواب التاریخ» کافی، در قسمت «مولد النبی(ص)»، از میان انبوه روایات باقی‌مانده در متون پیشینیان دربارۀ پیامبر(ص)، به چهل روایت بسنده کرده است. در این پژوهش، با بررسی احادیث گردآمده ذیل «مولد النبی(ص)» کافی درصددیم روش، منطق و تأثیر دیدگاه‌های مطرح عصر کلینی در گزینش روایات این باب را بیابیم. با بررسی سندی و متنی روایات باب «مولد النبی(ص)» نتیجه گرفتیم که هدف و دغدغۀ اصلی کلینی نه بررسی صرف تاریخی، بلکه نشان ‌دادن ویژگی‌ها و توانایی‌های پیامبر(ص) و معرفی مصداقی حجت‌های الهی بوده است. در خصوص منزلت معصومان(ع)، دسته‌ای از شیعیان آن روز بر ویژگی‌های فرابشری و عده‌ای بر ویژگی‌های بشری تأکید می‌کردند؛ اما کلینی روشی میانه برگزید. او ضمن بازتاب‌ دادن دو دیدگاه رایج در این زمینه، به طور ویژه، به جنبه‌های غیر طبیعی پیامبر(ص) توجه و احادیث بیشتری در تقویت آن گرد آورد.

از ياداشت هايى كه بلاغى در «گلزار الحجه» آورده ، مطالبى است كه راجع به شرح حال علاّمه مجلسى ، جمع آورى و تحرير نموده است . بلاغى در نظر داشته كه كتاب مفصّلى در شرح حال مجلسى و خاندان وى بنگارد و بدين جهت ، شروع به جمع آورى اطلاعات در اين زمينه نموده و نامه هايى به شخصيت هاى عصر خود نگاشته و از آنها مطالبى را در اين زمينه درخواست نموده است

از مسائل مهمی که در تاریخ تفکر اسلامی در باره دین‌شناسی مطرح بوده، این است که با چه روشی می‌توان صحت و سقم گزاره‌های دینی را ارزیابی کرد؟ اندیشوران مسلمان به این پرسش پاسخ‌های متعددی داده‌اند که بیشتر پاسخ‌ها ذیل دو عنوان کلی عقل‌گرایی و نص‌گرایی (نقل‌گرایی) جای می‌گیرد. ذیل هر یک از دو عنوان عقل‌گرایی و نص‌گرایی دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد. یکی از دیدگاه‌هایی که ذیل نص‌گرایی پدید آمده، نص‌گرایی بر اساس عقل فطری است. بر اساس این دیدگاه، عقل فطری در کشف معارف دینی از اعتبار تام برخوردار است و در مقابل، عقل‌گرایی فلسفی در دین هیچ ارزشی ندارد. علامه مجلسی از کسانی است که این دیدگاه را با ذکر ادله‌ای پذیرفته است. در این نوشتار به روش توصیفی _ تحلیلی، پس از تبیین دیدگاه یاد شده، ادله و مبانی علامه ارزیابی شده و معلوم گردیده است که برخی از دلیل‌های ایشان قابل دفاع نیست.

امامان شیعه به اقتضای شرایط اجتماعی حاکم بر جامعه برنامه ای برای ارشاد و هدایت وتمدن سازی جامعه در نظر گرفتند و در راستای فرهنگ سازی به تربیت شاگردان بسیاری همت گماشتند تا در کنار ایشان کاروان بشریت را به سوی توحید و تداوم مدنیت اسلامی رهنمون باشند. در این میان امام حسن عسکری (ع) نیز برای نیل به مقاصد خویش شاگردانی تربیت کردند، که از آن میان تعداد زیادی ایرانی تبار بودند و در انتقال اندیشه ها و عقاید و اهداف امامان شیعه در جامعة اسلامی به ویژه در ایران نقش فراوانی داشته-اند. این گروه بیشتر، راویان حدیث و انتقال دهندة افکار و اندیشه های ناب تشیع بودند و در این باب توانستند آثار و روایات بسیاری بر جای گذارند که شمار زیادی از این روایات را که بیشتر بُعد فقهی داشته و مورد استفادة مردم قرار می گرفته است، می توان در منابع روایی، به ویژه در کتب اربعة شیعه، مشاهده کرد.

شيخ بهايي در فقه الحديث، نظام منطقي و سبك خاص در گردآوري، فهم متن، فهم مقصود و ارائه گزاره‌هاي شرعي دارد. اين نظام منطقي، حاوي دقّت‌ها و نوآوري‌هاي ويژه در تحليل احاديث است

شيخ بهايى، از عالمان پر آوزه عهد صفوى، در نيمه دوم قرن دهم, و سه دهه اول قرن يازدهم هجرى است. زندگى شيخ، آنقدر پر ماجرا بوده که عليرغم نگارش کتابها و مقالههاي متعدد، هنوز هم زواياى کشف نشده اى از گوشه هاى حيات علمى، اجتماعى و سياسى وى باقى مانده است. نگارنده، در اثناى تحقيقات خود، هر کجا به مطلب جديدى درباره شيخ بهايى برخورد کرده، از لا به لاى نسخ خطى، يادداشت نموده كه بخشى از آنها، در اينجا تقديم ارباب نظر مى گردد.